Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

Tovarni  bozorga  chiqarishda  quyidagilarni  aniqlash  zarur:  tovarni  bozorga 
qachon,  qay  vaqtda  olib  chiqish  lozim?  tovarni  qaerda,  qaysi  bozorga  olib  chiqish 
mumkin?  tovar  qaysi  iste’molchilar  guruhiga  taklif  qilinishi  lozim?  tovarni  bozorga 
olib chiqish chora-tadbirlarini qanday qilib tashkil etish va tartibga solish kerak? 
Tovarni  bozorga  chiqarish  vaqti  tovarni  bozorga  raqobatchilarning  xuddi 
shunday  tovarni  bozorga  chiqarishlaridan  oldin,  ular  bilan  birga  yoki  ulardan  keyin 
chiqarish  zarurati  va  imkoniyatlari  bilan  kelishgan  holda  amalga  oshirilishi  zarur. 
Bunda,  ayniqsa,  iste’mol  tovarlari  uchun  tovarning  mavsumiyligi  hal    qiluvchi  omil 
vazifasini  bajaradi.  Istalgan  holda  ham  tavakkalchilik  darajasini  baholash,  tovarni 
bozorga chiqarishning har bir variantida ro‘y berishi mumkin bo‘lgan ijobiy va salbiy 
oqibatlarni hisobga olish kerak. 
Yangi  tovarni  taklif  qilish  maqsadga  muvofiq  bo‘luvchi  bozor  turi  va  joyini 
aniqlash  uchun  mavjud  bozorlarni  ularning  jozibadorligi  nuqtai  nazaridan  tahlil 
qilish,  ya’ni  bozorning  salohiyati,  kompaniyaning  mo‘ljallanayotgan  bozordagi 
imidji,  zarur  xarajatlar  miqdori,  har  bir  bozor  uchun  marketingni  belgilash, 

---

58 
 
raqobatchilarning bozorga kirib borish darajasi va ularning mazkur bozorda egallagan 
ulushi hajmini aniqlash zarur. 
Tovarni  bozorga  chiqarish  asta-sekinlik  bilan  yoki  blits-kompaniya  shaklida 
amalga  oshirilishi  mumkin  bo‘lib,  ikkinchi  usul  kichik  kompaniyalar  uchun  ko‘proq 
ma’qul  keladi.  Kompaniya  rivojlangan  distribyuterlar  tarmog‘i  va  xalqaro  sotuv 
kanallariga  ega  bo‘lsa,  bu  unga  tovarni  milliy  va  xalqaro  bozorlarga  ularning  o‘ziga 
xos xususiyatlarini inobatga olgan holda bir vaqtda olib chiqish imkonini beradi. 
Maqsadli  bozorni  tanlash  yangi  tovarning  bo‘lajak  xaridorlari  tarkibini 
aniqlashga  xizmat  qiladi.  U  bo‘lajak  xaridorlar  tuzilishi  va  ixtisoslashishini  hisobga 
olgan  holda  amalga  oshirilib,  ular  yangi  tovarni  sinovdan  o‘tkazish  bosqichida 
baholanadi. 
Agar ishlab chiqarish-texnika tovarlari uchun bo‘lajak xaridorlar guruhi qoidaga 
ko‘ra  ma’lum  va  bu  tovarlarni  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  shartnomalarni  imzolashda 
aniqlanadigan bo‘lsa, ommaviy  iste’mol tovarlari uchun esa  maqsadli bozor bazasini 
firmaning  mavjud  xaridorlari  va  ularning  izdoshlari  tashkil  etishi  mumkin.  Bu 
xaridorlar  firmaning  yangi  tovarlarini  sotib  olishda  liderlik  qilishi  va  tovarlarning 
boshqa xaridorlar nazarida ijobiy imidjini yaratishi mumkin. 
Bu  maqsadda  tarmoqli  rejalashtirish  uslubi  ko‘proq  ishlatiladi.  Bu  uslubning 
mohiyati yangi tovarni bozorga olib kirish bo‘yicha amalga oshirish mumkin bo‘lgan 
barcha  ishlar  tarmog‘ini  ularni  bajarish  uchun  sarflanuvchi  vaqt  va  boshqa  resurslar 
xarajatlarini  inobatga  olgan  holda  yaratish,  bozorga  kirib  borguncha  bosib 
o‘tiladigan,  amalga  oshirish  zarur  bo‘lgan  hatti-harakatlarni  va  barcha  ishlarni 
bajarish  muddatini  ko‘rsatuvchi  yo‘lni  izlab  topishdan  iborat.  Bu  yo‘lni,  uning 
realligi  va  davom  etish  muddatini  baholash  yangi  tovarni  bozorga  olib  kirishga 
to‘sqinlik  qiluvchi  barcha  sabablarni  yo‘qotish  uchun  chora-tadbirlarni  qabul  qilish 
va tovarni bozorga olib kirish vaqtini bashorat qilishga asos vazifasini bajaradi.  
Tarmoqli  rejalashtirish  uslubidan  foydalanish  yordamida  yangi  tovarning 
bozorga  chiqishda  muvaffaqiyatsizlikka  uchrashining  oldini  olish  mumkin,  chunki 
mahsuldorlik yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan quyidagi muvaffaqiyatsizliklar sababini 
tahlil qilish imkoniyatini yaratadi: 

---

59 
 
tovarni bozorga olib chiqish davri va vaqtini noto‘g‘ri tanlash; 
distribyuterlik tarmog‘ining etarlicha rivojlanmaganligi; 
reklama chora-tadbirlarining vaqtidan ilgari yoki kech o‘tkazilishi; 
bozorga texnik jihatdan to‘liq ishlab chiqilmagan tovarni olib chiqish; 
tovarning bozor narxini noto‘g‘ri baholash; 
yangi  tovar  xaridorlari  va  iste’molchilarga  sotuvgacha  va  sotuvdan  keyingi 
xizmat ko‘rsatish tizimining rivojlanmaganligi. 
Xaridorlarning  xulq-atvorini  o‘zgartirib  yuboruvchi  mutlaqo  yangi  tovarlarni 
yaratish  nomaqbul  jarayon  hisoblanadi.  Mutlaqo  yangi  tovar  va  g‘oyalarning  paydo 
bo‘lishi  qoidaga  ko‘ra,  ahyon-ahyonda  va  notekis  ro‘y  berib,  firma  tovar 
nomenklaturasining hayotiylik davriga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Tovarlar hayotiylik 
davrining  o‘zgarishi,  sotuv  hajmini  qo‘llab-quvvatlash  zarurati  va  ularning 
dinamikasi  talabni  faollashtirishning  boshqa  usullarini,  ayniqsa,  tovarni  sotish 
hajmining  o‘sishi  pasaygan  vaqtda,  ya’ni  yangi  tovarning  hayotiylik  davri  etuklik 
bosqichiga yaqinlashgan paytda izlab topishni talab qiladi.