To’lagan bmi

PASTGA QARAB O’SADIGAN DARAXT (qo’rg’oshin kristallarining 

hosil bo’lishi) 

Stol  ustiga  qo‘yilgan  silindrdagi  suyuqlik  ichida  pastga  qarab  butoqlar 

chiqarib  o‘sib  turgan  kumushsimon  "daraxtcha*  bor.  Bu  ajoyib  daraxtchaga 

Quyosh nuri yoki elektr nuri tushirsangiz, uh xil  tovlanib yanada chiroyli bo‘lib 

ketadi.Bu "daraxtchaga" alximiklar "Saturn daraxti" deb nom berganlar. (Kimyo 

tarixida  o‘rta  asrlarda  yashagan  kimyogarlarni  alximiklar  deb  ataydilar.) 

Qadimgi yunon alximiklari har qaysi metallni afsonaviy xudolarning nomi  bilan 

ataganlar.  Masalan,  Qo‘rg‘oshinga  -  saturn"(vaqt  xudosi  hamma  xudolarning 

otasi), simobga - merkuriy (o‘g‘riliklar xudosi) va hokazo deb nom berganlar. 

Qiziq,  silindr  ichidagi  ―daraxtcha"  qanday  daraxt  bo‘ldi  ekan?  Odatda 

daraxtlar  yuqoriga  qarab  o‘sardi-  ku,  bu  esa  pastga  qarab  o‘sayapti.  Bu 

"daraxtcha"ni  o‘stirish  qiyin  emas.  Uni  o‘zingiz  ham  o‘stira  olasiz.  Buning 

uchun distillangan suvda qo‘rg‘oshin asetatning 10 foizli eritmasini tayyorlang, 

---

 

 

 

 

uni  filtr  qog‘ozdan  o‘tkazing.  Filtratni  siliidrga  yoki  uzunroq  stakanga  quying. 

So‘ngra  toza  yaltiroq  rux  metali  bo‘lakchasini  ipga  bog‘lab,  ipning  ikkinchi 

uchini  shisha  tayoqchaga  o‘rab  qo‘ying.  Shundan  keyin  ruxni  silindr  ichidagi 

eritmaga  tushirib  olib  qo‘ying.  Bordi-yu,  rux  metalining  sirti  oksidlangan  yoki 

unga  moysimon  moddalar  tekkan  bo‘lsa,  bunday  holda  rux  sirtini  avval  jilvir 

qog‘oz bilan yaxshilab tozalab, keyin efir yoki spirt bilan yuving. Shundan keyin 

rux  eritmaga  tushirilsa,  bir  necha  minutdan  keyin  rux  metalidan  pastga  karab 

yaltiroq butoqchalar o‘sib chiqa boshlaydi. Silindrni shu holda biror sutka tinch 

qoldirsangiz, butoqlar  cho‘zilib ketib,  silindr  tubigacha borib yetadi.  Bu tajriba 

o‘rin olish reaksiyasiga asoslangandir. Rux metali qo‘rg‘oshin asetat eritmasidan 

qo‘rg‘oshin atomlarini siqib chiqaradi: 

Pb (CH

3

COO)

2

 + Zn=  Zn(CH

3

COO)

2

 + Pb 

Ajralayotgan qo‘rg‘oshin atomlari o‘zaro birikib chiroyli, yaltiroq kristallar-

shox,  butoqlar  hosil  qiladi.  Butoqlarning  pastga  qarab  o‘sishiga  sabab 

qo‘rg‘oshin kristallariniig og‘ir bo‘lishidir.