“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

КӘСИПЛИК БИЛИМЛЕНДИРИЎДИ ФУНДАМЕНТЛЕСТИРИЎ 
СИСТЕМАЛАРЫ 
 
Пирниязов И.К. – педагогика илимлери кандидаты, Қарақалпақстан Республикасы 
халық билимлендириў хызметкерлерин қайта таярлаў ҳәм олардың қәнигелигин 
арттырыў регионаллық орайы
 
Аннотация: Мақалада кәсиплик билимлендириў системасын жетилистириўди 
фундаментлестириўдиң мәселелери көрип шығылады
; улыўма алғанда, кадрларды 
таярлаў системасының өзин жетилистириў арқалы кәсиплик билимлендириўдиң 
сапасын көтериўди раўажландырыўдың әҳмийети анықланады.

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
55 
“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
 Гилт созлер:
фундаментлестириў, қәнийгелик, үзликсиз тәлим, педагог, кәсиплик 
стандарт.
Заманагөй шараятларда кәсиплик билимлендириўди фундаменлестириў, оның 
сапасын котериўдиң жетекши факторларының биреўи болмақта. Өткен әсирдиң 90-
жылларынан баслап алымлар қызығыўшылығының бул машқалаға бирден асыўын, 
жәмийеттеги, технологиялардағы ҳәм илимдеги динамикалық өзгерислер менен 
түсинсек болады. Адамнаң инсанның саналы белсенди өмир дәўириниң көлеминде 
узақ ўақыт даўамында, оған атап өтилген барлық салаларға унамлы кириў 
мүмкиншилигин тәмийинлейтуғын сыпатлар талап етиледи. Тар қәнийгелик, оның 
сапасы қандай болыўына қарамай, қанийгениң барқулла керек болыўын 
тәмийинлемейди. Бул тек ғана шахстың мәлим бир кәсиплик жумыстың саласына 
болған қызығыўшылығының субъективлик өзгерислери менен байланыслы емес, ал 
жәмийет ҳәм технологиялардағы объективлик глобаллық өзгерислерди – әҳмийетли 
социаллық бағытты, экономикалық қатнасықларды, техника ҳәм технологияларды 
өзгертиў менен байланыслы. 
Соның 
ушын 
утилитарлық 
билимлендириў 
өз 
орнын 
фундаменталлық 
билимлендириўге бай бермекте. Ол жәмийеттиң ҳәм айрым шахстың тийкарғы 
байлығы болмақта.
Өзбекстан Республикасының «Билимлендириў ҳаққындағы» Нызамына 
муўапық «…педагог хызметкерлер оқыў шынығыўларын сапалы өткериўи, 
информациялық-коммуникациялық технологиялардан, оқытыўдың ҳәм тәрбияның 
алдынғы ҳәм инновациялық формаларынан ҳәм усылларынан пайдаланыўы; билим 
алыўшылардың психологиялық ҳәм жеке өзгешиликлерин, физикалық ҳәм 
психологиялық саламатлығына … итибар бериўи шәрт» 
[1]. 
Педагог, оқытыўшы кәсиби ҳаққында айтқанда, ҳәзирги бизди қоршап турған 
дүнья жүдә тез өзгерип баратырғанын умытпаў керек. Бизиң өмиримиздиң пәти 
өзгермекте, жаңа идеялар пайда болмақта, ҳәм биз педагоглар бул өзгерислерге итибар 
бермей бир шетте тура алмаймыз. 
Кәсиплик билимлендириўди фундаментлестириўдиң түрли жандасыўлары ҳәм 
концепцияларының теориялық анализи, бөлек бөлек көрилгенинде оның тек ғана 
айрым мәнисин көрсететуғын фундаментлестириўдиң ҳәр түрли талықлаўлары бар 
екениң көрсетти. «Фундаментлестириў» түсиниги жийи-жийи пүтинлик, гуманитар 
ҳәм илимий-тәбийи интеграция, теориялылықты асырыў, сонғы илимий жеңислерди 
киргизиў, улыўма илимий таярлықтың үлесин көбейтиў, билимлендириўди 
математикаластырыў, космологиялық тәрепин күшейтиў ҳ.т.б. Булардың барлығы 
фундаментлестириўдиң 
тек 
ғана 
айрым 
тәреплерин 
сыпатлайды. 
Фундаментлестириўдин айрым жандасыўлары ҳәм концепциялары ҳәзирги 
билимлендириў системасы менен принципиал тәрзде туўры келмейди. Олар 
билимлендириў 
парадигмасының, 
оның 
дүзилиўиниң, 
шолкемлестириў 
формаларының ҳәм методларының түптен өзгериўин нәзерде тутады, ал бул болса 
дәстүрий билимлендириўди келисимсизлендириўге, ҳәттеки бузыўға алып келеди. 
Бизиң оймызша буны ислеўге болмайды. Фундаментлестириўди түптең жаңалаў, қайта 
қурыў тәризинде емес, ал билимлендириўди жетилистириў таризинде алып барыў 
керек. Заманагөй билимлендириў ҳәзирдиң өзинде-ақ фундаментлестириўдин үлкен 
мүмкиншилигине ийе 
[2]. 
Гей бир авторлар фундаменталлықтың айрым сыпатларын асыра корсетеди, 
бундай сыпатлар көбинесе оларды фундаменталлықтың тийкарғы мәнисинен 
узақластырады. Философияда фундаменталлық әмелийдиң тийкары ҳәм өзине бай, 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
56