“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Muǵallim joqarıdaǵıday sorawlarǵa juwap qaytarıw, oǵan temalar taptırıw menen qatar 
óz betinshe kitaptı oqıwǵa da beriwi múmkin. Máselen, «Asırandı ǵazlar nege ushpaydı?» 
tımsalındaǵı qasqırdıń qorǵawlıǵın kórsetetuǵın qatarlardı tabıń, yamasa qasqırdıń jawızlıq 
niyetindegi kórsetetuǵın qatarlardı tabıń, yamasa oqıp, qasqırǵa sıpatlama tayarlań - degen 
usaǵan jumıslar beriledi. Muǵallim kitap boyınsha islegen óz betinshe jumıstı oqıwshılar 
menen ol ústinde gúrriń ótkeriwi menen juwmaqlawı kerek. 
Oqıwshılardı kitap penen islesiwge úyretiw oqıwshı ushın tek qızıqlı ǵana bolıp qalmay, 
al keleshektegi óz betinshe jumıs isley alıwınıń tırnaǵı bolıp tabıladı. Sonlıqtan oqıwshını 
kitap penen islesiwge úyretkenimizdey, kitap tek oqıw quralı ǵana emes, keleshekke, ilimge, 
turmısımızǵa da jol joba ekenligin uqtırıp barıw menen jumısımızdı da usı maqsetti orınlaw 
ushın baǵdarlawımız kerek. Kitap penen balanıń ózinshe isley alıwına úyretiwimiz 
muǵallimniń ózine de bir qansha jeńillik tuwdıradı. Sonlıqtan birinshi klasta kóbirek qıynalıp, 
kitap penen islesiwdi, onı paydalanıwdıń jolların úyretsek , keleshekte muǵallim tek balalarǵa 
oqıw barısında basshılıq etiw menen shuǵıllanadı. Házir gey bir jerlerde ekinshi klasta 
oqıytuǵın ayırım balalarda kitap penen óz betinshe isley almaydı. Bul ádepten balanıń óz 
betinshe islewine kewil bólmey, bárha muǵallim onı jetelep júrgeniniń nátiyjesinen usınday 
aqibetlerge alıp kelgen hám keyin bala soǵan isenip ketkenliginen derek beredi. 
Balalardıń oqıǵanların turmısta kóriw maqsetinde uyımlastıratuǵın sayaxat sabaqlarında 
da, ózinshe jumıs islewdiń ayırım basqıshların orınlaydı. Bul ushın muǵallim aldın ala 
dúzilgen joba boyınsha islewi tiyis. Joba sabaqtıń belgili bir maqsetine baylanıslı bolıwı 
shárt. Sayahatqa shıqqanda balalar muǵallimniń bergen tapsırmaların orınlaw ústinde isleydi, 
temaǵa baylanıslı materiallar jıynaydı. Kelgennen keyin muǵallim balardıń jumısı boyınsha 
bir juwmaq shıǵarıwı tiyis. Bunıń ushın: 
-
Balalar, sayaxatta kórgenlerińiz boyınsha gúrrińleseyik. 
-
Báhárde terekler qanday túske enedi eken? 
-
Qanday quslar keledi? 
-
Adamlar ne menen shuǵıllanadı? 
-
Baǵda qanday jánlikler kórdińiz? - degen sorawlar berip, bul boyınsha juwaplar 
talap etiledi. Sorawlar ótken materiallarǵa baylanıslı bolsa balalar oqıǵandaǵı esinde qalǵan 
materiallar menen baylanıstırıp, kórgenlerin aytıp beredi. Bul jaǵdaylar balalarda isshenlik 
tuwdıradı. Kópshilik muǵallimler balalarǵa óz betinshe islew ushın belgili tapsırma berip te 
jiberedi. Mısalı, «Baǵ» degen temalarǵa baylanıslı balalardıń sol jumısqa ózleriniń 
qatnasıwın, al «Quslar biziń dostımız» degen temalardı ótkende quslarǵa uya islew, olardı 
kútiw boyınsha tapsırmalar berip jiberiwge boladı. Oqıwshılardıń oqıw sabaǵında isleytuǵın 
óz betinshe jumıslarınıń bir túri - ol da bolsa oqıǵanların jobalastıra biliw, bul jumıs 
oqıwshınıń turmısındaǵı eń qıyın hám eń bir juwapkerli jumıs. Sonlıqtan bunday jumıstı aldı 
menen jeńilden hám balanıń bilimi jeterli nárselerden baslaǵan jón boladı. 
Alımlardıń kórsetiwi boyınsha: 
1-
Oqıǵan shıǵarmaları boyınsha súwretler salıw (1-2 klaslarda) 
2-
Súwretlerge ózleri at tawıp qoyıw yamasa tekstten temalardı tawıp qoyıw
3-
Muǵallim baylanısına qaramay sorawlardı aralastırıp beredi, al oqıwshı sonı sol 
turısında reti menen jayǵastırıw (2-3 klasslarda) usaǵan jumıslardı islewge usınadı. 
4-
Berilgen shıǵarmanı temalarǵa bólimlerge bóliw olarǵa atlar tawıp qoyıw h t b. 
Házirgi waqıtta bilimlendiriw tarawında keń túrde qollanılatuǵın oqıwshılardıń óz 
betinshe jumısları bilimniń sıpatın asırıwshı tiykarǵı bólim sıpatında har qashan pedagoglar 
menen ilimiy izertleniwshilerdiń dıqqat orayında bolıp kelgen. Oqıwshılardı óz betinshe bilip 
alıwǵa tayarlaw jumısları baslawısh klasstan-aq baslanadı. Oqıwshılarda sabaqta óz betinshe 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
154