53
4-MAVZU. Texnologiya taʼlimining shakl va metodlari
Reja
:
1. Texnologiya taʼlimini tashkil etish shakllari
2. Texnologiya taʼlimini tashkil etish usullari
3. Texnologiya taʼlimimni tashkil etish mazmuni
4. Texnologiya taʼlimimni samaradorligini oshirish shartlari
Tayanch tushunchalar:
Boshlangʻich sinfda mehnatga oʻrgatish metodi.
Metod tushunchalari uning turlari. Oʻquv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi va
ular orasidagi bogʻliqlik. Oʻquvchilarni mustaqil ishlarga oʻrgatish
sifatida
oʻqitishni tashkil qilishda didaktik koʻrgazmalar yasash metodlaridan foydalanish.
Yoshlarning fan-texnika rivojida faol ishtirok etishlari faqat taʼlim
mazmunini emas, balki oʻqitish jarayonining usuli va tashkil etilishini, oʻqitishga
qiziqishini, ijodiy qobiliyatini, egallagan bilimlarini amalda qoʻllay bilishni
rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi. Bu esa
maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uygʻotish, ijodiy qobiliyatlar, har
qanday faoliyatga ijodiy yondashish asoslarini tarkib toptirishga, ijodiy masalalarni
mustaqil hal etishga oʻrgatish vazifasini yuklaydi. Texnologiya taʼlimiga
oʻrgatishning ahamiyati mehnat malakalarini egallash
imkoniyatini berish bilan
cheklanmaydi, balki bu malakalar hamma uchun kerakligini eʼtirof qilish kerak.
Koʻpgina ilmiy kengashlarda qatnashuvchi kishilar, agar turmush ishlarini
bajarishni: ovqat pishirish, kiyim yamash, ozodalikni
saqlash va shu kabilarni
bilmaganlarida, shunchalik muvaffaqiyatga erishmagan boʻlardilar. Texnologiya
taʼlimiga oʻrgatishni ham zamonaviy pedagogika ishlarini toʻgʻri tashkil etish va
uning usullariga qoʻyadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish
kerak. Oʻqitish metodlari – bu oʻqituvchi va oʻquvchilarning usullari boʻlib, boʻlar
yordamida oʻqituvchi oʻquvchilarning bilim, koʻnikma va malakalarni
egallashlariga erishadi. Oʻqituvchi oʻz tajribasida oʻqitishning
xilma-xil
usullaridan foydalanishi mumkin. Oʻqituvchining intilishi, xatti-harakati darsda
54
oʻquvchilarning diqqat-eʼtiborlari susaymasligiga, fikrlarning jamlangan
boʻlishiga, ularning chambarmasliklariga yoʻllangan boʻlishi kerak. Oʻqituvchi
darsning
har bir daqiqasini qadrlab, oʻquvchilarni ham shunga oʻrgatishi kerak.
Har bir oʻqituvchiga oʻz uslubi, oʻz usulining oʻziga xosligiga ega boʻlish huquqi
berilgan. Biroq shuni aytish mumkinki, bularning barchasiga mustahkam bilim, bir
qarashda hammaga ravshan boʻlgan haqiqatlarni egallab olganlaridagina erishish
mumkin. Hayotini oʻqituvchilik mehnatiga baxsh etmoqchi boʻlgan oʻqituvchilar
oʻz faoliyatini mana shu hammaga maʼlum haqiqatni oʻzlashtirishdan boshlashlari
kerak. Ular darslarda suhbat, gapirib berish, amaliy mashgʻulotlar kabilardan
foydalanib oʻzlashtirganini
tekshirish, yangi mavzuni tushuntirish va oʻtilganini
mustahkamlashni eng boshidan oʻrganishlari lozim. Faqat barchaga maʼlum
haqiqatlar oʻzlashtirgandan keyingina va sinfning imkoniyatlarini nazarda tutib,
yangisini qoʻllash mumkin. Texnologiya taʼlimi bilimlarini egallash, oʻzlashtirish,
amalda qoʻllash va oʻquvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati
asosan oʻqituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bogʻliq.
Texnologiya taʼlimini amaliy mehnat faoliyati bilan birlashtirish va
oʻquvchilarning ilmiy bilimlarni chuqur oʻzlashtirishini taʼminlashda taʼlimning
turli usullaridan foydalaniladi. Nazariy materialni tushuntirish chogʻida oʻqituvchi
oʻquvchilarning bilimlari va tajribasiga suyanadi. Oʻquvchilar tomonidan
bajariladigan barcha mehnatga oid harakatlar nazariy bilimlarni bilishga tayanadi.
Koʻr-koʻrona taxminiy yoʻl bilan egallangan koʻnikma
va malaka tor
maʼnoda boʻlib, puxta boʻla olmaydi. Amaliy topshiriqlarni tanlash mehnat
tayyorgarligini nazariy va amaliy saviyasini koʻtarish vazifalariga boʻysundirilishi
kerak. Oʻquvchilarga berilgan topshiriqlar ularni ijodiy izlanish, taʼlim olish va
adabiyotlar bilan ishlash malakasini shakllantirishi lozim. Boshlangʻich sinflarda
ish
materiallarining mazmuni, hajmi va usullari oʻquvchilarning tayyorgarlik
bosqichiga mos kelishi zarur. Oʻquv materiallarini oʻquvchilarga yetkazib berishda
faqat soddalashtirish yoʻli bilan borish maqsadga muvofiq boʻlmaydi. Bunday yoʻl
bilan borish oʻquvchilarning aqliy rivojlanishini taʼminlay olmaydi. Har bir
mavzuni oʻrganishda soddadan murakkabga qarab borish maqsadga muvofiqdir.
55
Koʻpgina oʻqituvchilar oʻqitishning turli metod va usullarini qoʻllab, shuningdek,
sinfdan tashqari ishlarni qiziqarli tashkil etib, yaxshi oʻzlashtirish natijalariga
erishmoqdalar va bilimga muhabbat hamda qiziqishlarini singdirmoqdalar. Bunday
oʻqituvchilar qoʻl mehnatini oʻrgatishda oʻquvchilarga turmush sohasidagi bilim va
koʻnikmalarni
singdirish bilan birga, ularda ijodiy qobiliyatlarni va bilishga
qiziqishni, mustaqil faollikni oʻstirishga yordam bermoqdalar.
Oʻqitish usullari bilimlarning shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi
kerakki, unda oʻquvchilar chizmani oʻqituvchi chizgan oʻlchamlar asosida emas,
balki buyumni istalgan oʻlchami boʻyicha chizib, egallagan bilimlarini amalda
qoʻllay olsinlar.
Qoʻl mehnatiga oʻrgatishda qoʻllanadigan asosiy usullar tizimi
quyidagichadir:
1. Ogʻzaki bayon qilish.
2. Tushuntirish va hikoya qilish.
3. Suhbat.
4. Mashqlar.
5. Amaliy ishlar.
6. Mustaqil ishlar.
7. Ekskursiya.
8. Kitob bilan ishlash.
9. Texnik vositalar.
Texnologiya taʼlimi jarayonida oʻquvchilarni texnologiya taʼlimi va
tarbiyasiga tayyorlashda mana shu usullardan
samarali foydalanilsa, oʻqituvchi
oʻquvchilarning texnologiya taʼlimi va tarbiyasining malaka va koʻnikmalarini
egallashlari va mehnatga tayyorlash toʻgʻri tarbiyalansa, haqiqiy mehnatkash inson
uchun zarur boʻlgan sifatlar shakllanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
