Termiz davlat universiteti pedagogika fakulteti

 

14 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

O’quv jarayonini tashkil etish shakli bo’lib, bunda o’qitish o’quv 

materialining mantiqan tugallangan birligi – modullarni bosqichma-

bosqich o’zlashtirishga asoslanadi 

Bosh miya to’qimalarining 

modulli tashkil etilishi 

Shaxsning individual 

psixologik xususiyatlari 

O’qitish mazmunini optimallash va tizimlash 

O’qitish dasturlar o’zgaruvchanligini 

tahminlash va individuallashtirish 

Motivatsiya (qiziqish uyg’otish), mustaqillik 

va talabalar imkoniyatlarini maksimal 

darajada ro’yobga chiqarish 

Amaliy faoliyatga o’rgatish 

MODULLI O’QITISH 

Faoliyatning tamoyili – modullarni fan bo’yicha yoki tizimli faoliyat yondashuv asosida tuzish 

Modullilik tamoyili – modulli dasturlarning o’zgaruvchanligi va moslanuvchanligi ta’minlanadi. 

Tizimli kvantlash tamoyili – modul materialini tizimla

шni talab qiladi 

Motivatsiya (qiziqish uyg’otish) tamoyili - talabaning o’quv-bilim olish faoliyatini rag’batlantirishdan iborat bo’ladi 

Tenglilik tamoyil – pedagog va talabaning o’zaro munosabatidagi tenglikni belgilaydi 

Muammolik tamoyili – muammoli vaziyatlar yaratish va mashg’ulotlarni amaliy yo’naltirilganligi orqali ta’minlanadi 

Xatoliklarga tayanish tamoyili – o’qitish jarayonida xatoliklarni izlash uchun sharoitlar yaratiladi 

Kognitiv-vizuallik (ko’z bilan kuzatiladigan) tamoyili – o’qitishdagi ko’rgazmalar nafaqat surat vazifasiga, shu bilan birga 

kognitiv vazifasi ham bajarishi kerak.  

O’quv vaqtini tejash tamoyili – bu o’quv vaqti zahirasini tahminlash demakdir. 

Kontseptual asoslar 

Maqsadli yo’nalishlar 

Ta’rif  

Modulli o’qitish  

tamoyillari 

2.1.-rasm. Modulli o’qitishning blok-sxemasi 

15 

 

 

 

Quyidagi tamoyillar modulli o’qitish texnologiyasining asosini tashkil etadi:  

1.  Faoliyatlilik  tamoyili:  Bu  tamoyil,  modullar  mutaxassisning  faoliyat 

mazmuniga muvofiq shakllanishini anglatadi.  

Bu  tamoyilga  ko’ra  modullar  fan  bo’yicha  faoliyat  yondashuv  yoki  tizimli 

faoliyat yondashuv asosida tuzilishi mumkin. Modulli o’qitish texnologiyasida fan 

bo’yicha  faoliyat  yondashuvida,  modullarni  o’quv  rejasi  va  dasturlar  tahlili 

natijasida,  tuzishni  taqozo  etadi.  Tizimli  faoliyat  yondashuvida,  modullar  bloki, 

mutaxassisning kasbiy faoliyat tahlili asosida, shakllantiriladi. 

2. Tenglilik, teng huquqlilik tamoyili. Bu tamoyil, pedagog va o’quvchining 

o’zaro munosabati subhekt - subhekt xarakterligini belgilaydi.  

Bu  esa,  modulli  o’qitish  texnologiyasini,  shaxsga 

yo’naltirilgan 

texnologiyalar  toifasiga  taalluqliligini  ko’rsatadi.  Yahni modulli o’qitish 

texnologiyasi, shaxsning individual psixologik xususiyatlariga moslashgan bo’ladi. 

3. Tizimli kvantlash tamoyili. Bu tamoyil axborotni siqib berish nazariyasi, 

muhandislik bilimlar kontseptsiyasi, didaktik birliklarni yiriklash nazariyalarining 

talablariga asoslanadi.  

Shular  bilan bir qatorda, bu tamoyil quyidagi psixologik-pedagogik 

qonuniyatlarni hisobga olishni taqozo etadi: 

•  katta xajmdagi o’quv materiali, qiyinchilik bilan va xohishsiz 

(istalmasdan) eslanadi; 

•  ma’lum  tizimda qisqartirilgan xolda berilgan o’quv materiali, osonroq 

o’zlashtiriladi; 

•  o’quv materialidagi, tayanch qismlarning ajratilib ko’rsatilishi, eslab 

qolish faoliyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 

Shu bilan bir qatorda o’quv materialining asosini ilmiylik va fundamentallik 

tashkil etish lozim. 

Modulda tizimli kvantlash tamoyili, o’quv axborotning tegishli strukturasini 

tuzish yo’li bilan erishiladi.  

Modul umumiy ko’rinishda quyidagi elementlardan iborat bo’lishi mumkin: 

16 

 

 

 

•  tarixiy - bu muammo, teorema, masala, tushunchalarni tarixiga qisqacha 

sharx berish; 

•  muammoli - bu muammoni shakllantirish; 

•  tizimli - bu modul tarkibining tizimini namoyon etish; 

•  faollashtirish  -  bu yangi o’quv materialini o’zlashtirish uchun zarur 

bo’lgan tayanch iboralar va xarakat usullarini ajratib ko’rsatish;  

•  nazariy  -  bu asosiy o’quv materiali bo’lib, unda -  didaktik maqsadlar, 

muammoni ifodalash, gipoteza (faraz)ni asoslash, muammoni yechish 

yo’llari ochib ko’rsatiladi;  

•  tajribaviy - bu tajribaviy materialni (o’quv tajribasi, ishni va boshqalarni) 

bayon etish;  

•  umumlashtirish - bu muammo yechimining tasviri va modul mazmunini 

umumlashtirish; 

•  qo’llanish - bu harakatlarning yangi usullarini va o’rganilgan materialni 

amaliyotda ko’llash bo’yicha masalalar tizimini ishlab chiqish; 

•  xatoliklar  -  o’quvchining modul mazmunini o’rganishdagi 

o’zlashtirishda kuzatiladigan bir turdagi xatoliklarini ochib tashlash, 

ularning sababini aniqlash va tuzatish yo’llarini ko’rsatish; 

•  ulanish - o’tilgan modulni boshqa modullar bilan shu jumladan yondosh 

fanlar bilan bog’liqligini namoyon etish; 

•  chuqurlashtirish - iqtidorli o’quvchilar uchun yuqori murakkabli o’quv 

materialini takdim etish; 

•  test-sinovlash  -  modul mazmunini o’quvchilar tomonidan o’zlashtirish 

darajasini testlar yerdamida nazorat qilish va baxolash. 

O’quv materialining o’zlashtirilishiga  mashg’ulotlar paytida modulning 

amaliy ahamiyati qay darajada ochib ko’rsatilganligi, modul mazmunini boshqa 

modullar bilan bog’liqligi, shu modulni o’rganishdagi o’quvchilarning  bir xil 

xatoliklari tahlili muxim ahamiyatga ega. 

17 

 

 

 

4.  Motivatsiya (qiziqishni uyg’otish) tamoyili.  Bu tamoyilning mohiyati, 

o’quvchining o’quv-bilim olish faoliyatini rag’batlantirishdan iborat bo’ladi. Bu 

asos soluvchi qoidadir.  

Modulning o’quv materialiga qiziqishni uyg’otish, bilim olishga 

rag’batlantirish, mashg’ulotlar paytida faol ijodiy fikrlashga dahvat etish, 

modulning tarixiy va muammoli elementlarining vazifalari hisoblanadi. 

 Modullilik tamoyili.  Bu tamoyil o’qitishni individuallashtirishning  asosi 

bo’lib xizmat qiladi. 

Birinchidan, modulning dinamik strukturasi fan mazmunini uch xil 

ko’rinishda namoyon etish imkoniyatini beradi:  

  to’la 

  qisqartirilgan  

  chuqurlashtirilgan. 

O’qitishning u yeki bu turini tanlash o’quvchiga xavola qilinadi. 

Ikkinchidan, modul mazmunini o’zlashtirishda, usul va shakllarning 

turliligida ham modullik namoen bo’ladi. Bu esa o’qitishning faollashtirilgan shakl 

va usullari (dialog, mustaqil o’qish, o’quv va imitatsion o’yinlar va hokazo), 

hamda muammoli ma’ruzalar, seminarlar, maslahatlar bo’lishi mumkin. 

Uchinchidan, modullik, yangi materialni pog’onasimon o’zlashtirishda 

ta’minlanadi, yahni xar bir fan va xar bir modulda o’qitish oddiydan murakkabga 

qarab yo’nalgan bo’ladi. 

To’rtinchidan, modulga kiruvchi o’quv elementlarining moslanuvchanligi 

tufayli, o’quv materialini muntazam ravishda yangilab turish imkoniyati ko’zda 

tutiladi. 

6.  Muammolilik tamoyili.  Bu tamoyil muammoli vaziyatlar va 

mashg’ulotlarni amaliy yo’naltirilganligi tufayli, o’quv materialining 

o’zlashtirilish samaradorligini oshishiga imkon beradi. 

Mashg’ulotlar paytida gipoteza (faraz) qo’yiladi, uning asoslanganligi 

ko’rsatiladi va bu muammoning yechimi beriladi. Ko’pchilik hollarda bizning 

18 

 

 

 

o’qituvchilar darslarda faqatgina dalillar keltiradilar (ular xatto yangi bo’lsa ham), 

ammo misol uchun AQSHda o’qituvchi masalani o’rganish uslubini, o’zi qo’ygan 

muammoni yechish yo’llarini, tajriba xususiyatini, uning natijalarini ko’rsatadi va 

tushuntiradi. Yahni u tadqiqotchi sifatida namoen bo’ladi. 

Birinchi navbatda, ayniqsa, ana shu narsa o’quvchini qiziqtirib qo’yadi, 

unda ijodiy fikrlash va faollikni tug’diradi. 

7.  Kognitiv vizuallik (ko’z bilan kuzatiladigan) tamoyil.  Bu tamoyil 

psixologik-pedagogik qonuniyatlardan kelib chiqadi, ularga ko’ra o’qitishdagi 

ko’rgazmalar, nafaqat surat vazifasini, shu bilan birga kognitiv vazifani bajargan 

taqdirdagina o’zlashtirish unumdorligini oshiradi.  

Aynan, shuning uchun kognitiv grafika-sunhiy intellekt nazariyasining yangi 

muammoli sohasi bo’lib, murakkab obhektlar kompg’yuter suratchalari 

ko’rinishida tasvir etiladi. Modulning tarkibiy tuzilmasi bo’lib, rangli bajarilgan, 

kognitiv-grafik o’quv elementlari (rasmlar bloki) xizmat qiladi. SHuning uchun 

rasmlar, modulning asosiy bosh elementi hisoblanadilar. Bu esa: 

Birinchidan, o’quvchining kurish va fazoviy fikrlash qobiliyatini 

rivojlantiradi, yahni o’rganish jarayoniga miyaning tasviriy o’ng yarim shari boy 

imkoniyatlari qo’shiladi. 

Ikkinchidan, o’quv materiali mazmunini o’zida zich joylashtirib ravshan 

ko’rsatuvchi surat (rasm), o’quvchida tizimli bilim shakllanishiga yordam beradi.  

Uchinchidan  rangli suratlar, o’quv  informatsion materialni qabul qilinish 

va eslanish samarasini oshiradi, hamda o’quvchilarni estetik tarbiyalash vositasi 

bo’lib xizmat qiladi. 

Insonning bilim  olishi, fikrlashning xuddi ikkita mexanizmdan 

foydalanganidek bo’ladi: ularning biri simvolli bo’lsa, ikkinchisi geometrik 

(algebraik) bo’ladi. 

Kognitiv grafikaning asosiy vazifasi bilim olish jarayonining 

faollashtiruvchi fikrlashning simvolli va geometrik (algebraik) mexanizmlarni o’z 

ichiga olgan, bilim berishni uyg’unlashgan modellarini yaratishdan iboratdir. 

19 

 

 

 

Grafik (ko’zga ko’rinuvchi) axborot miyaning o’ng  yarim shari 

imkoniyatlarini faollashtiradi, oliy ma’lumotli mutaxassis uchun zarur bo’lgan, 

tasviriy fikrlash qobiliyatini, intuitsiyasini rivojlantiradi. Buyuk olim A.Eynshteyn 

aytganidek "intuitsiya xaqiqatda eng katta boylikdir. Mening ishonchim komilki, 

bizning fikrlashimiz asosan simvollar orqali shu bilan birga biz anglamasdan 

kechadi". Haqiqatda ilm-fan gepotezasiz (farazsiz), faraz zsa intuitsiyasiz mavjud 

bo’lmaydi. 

Shu bilan birga, ko’rgazmali axborot og’zaki axborotdan ko’ra, 

ahamiyatliroq va unumliroqdir. Ko’rish mexanizmining axborotni qabul qilish 

qobiliyati, eshitishnikidan ko’ra ancha  yuqoridir. Bu esa o’z navbatida, ko’rish 

tizimiga, inson qabul qilinadigan axborotning qariyb 90 foizini yetkazish 

imkoniyatini beradi. Undan tashqari ko’rgazmali axborot bir vaqtning o’zida 

beriladi. Shuning uchun axborotni qabul qilish va eslashga og’zaki axborotdan 

ko’ra kam vaqt talab etiladi. Ko’rgazmali axborot ishlatilganda, taassurot hosil 

bo’lishi og’zaki bayondan ko’ra o’rtacha ‘-6 martaba tezroq kechadi. Insonning 

ko’rgazmali axborotdan ta’sirlanishi, og’zaki axborotdan ko’ra ancha yuqori 

bo’ladi. Ko’pchilik xollarda u oxirgisini o’tkazib yuboradi. Ko’rgazmali axborotni 

qayta takrorlash oson va aniqroqdir. Odamning ko’rgazmali axborotga ishonchi, 

og’zaki axborotdan ko’ra yuqori bo’ladi. Shuning uchun "yuz bor eshitgandan 

ko’ra, bir bor ko’rmoq afzalroqdir" deb bejiz aytilmagandir.  

Shu bilan birga, ko’rgazmali axborotda, qabul qilish va eslash unumi, uni 

ko’rsatilishi orasidagi muddatni uzoqligiga bog’liq bo’lmaydi, og’zaki axborotning 

o’zlashtirilishi esa bunga bog’liq bo’ladi. O’rni kelib yana bir muhim tafsilotni 

qayd etish lozim: simvolli-ko’rgazmali axborotni qabul etish, o’qitish samarasini 

oshiradi. Shuning uchun o’quv-ilmiy adabiyotdan va kompg’yuter texnikasi 

vositasida olinadigan axborotni ko’paytirishga shart-sharoit yaratish zarur. Bu esa, 

o’qitishni individuallashtirish zarurligini ko’rsatadi. 

8.  Xatoliklarga tayanish tamoyili. Bu tamoyil o’qitish jarayonida doimiy 

ravishda xatoliklarni izlash uchun vaziyatlar yaratilishiga, o’quvchilarning ruhiy 

20 

 

 

 

faoliyati funktsional tizimi tarkibida oldindan payqash tuzilmasini shakllantirishga 

qaratilgan didaktik materiallar va vositalarni ishlab chiqishga yo’naltirilgan 

bo’ladi. 

Bu tamoyilning amalga oshirilishi, o’quvchida tanqidiy fikrlash 

qobiliyatini rivojlanishiga yerdam beradi. 

9.  O’quv vaqtini  tejash tamoyili. Bu tamoyil o’quvchilarda individual va 

mustaqil ishlash uchun o’quv vaqtining zaxirasini yaratishga yo’naltirilgan bo’ladi.  

To’g’ri tashkil qilingan modulli o’qitish, o’qish vaqtini 30% va undan ortiq 

tejash imkoniyatini beradi. Bunga esa modulli o’qitishning barcha tamoyillarini 

to’la amalga oshirilganda, o’quv jarayoni kompg’yuterlashtirilganda, yondosh 

fanlarning o’quv dasturlari muvofiqlashtirilganda erishish mumkin. 

O’tkazilgan nazariy izlanishlar natijasi bo’yicha quyidagi xulosalar qilindi: 

  modulli o’qitishning xozirgi zamon nazariyasi va amaliyotida ikki 

xil yondashuvni ajratib ko’rsatish mumkin:  

  fan bo’yicha faoliyat yondashuvi va tizimli faoliyat yondashuvi 

  kasb-hunar kollejlarida ixtisoslikni egallab olish bilan bevosita 

bog’liq bo’lgan kasbiy fanlarni o’rgatishda tizimli faoliyat 

yondashuvi asosidagi modulli o’qitish texnologiyasini, o’quv 

rejada ko’rsatilgan boshqa kasbiy fanlarni o’rgatishida esa fan 

bo’yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o’qitish 

texnologiyasini qo’llash maqsadga muvofiqdir.  

10.  Texnologik tamoyili.  Bu tamoyil o’quvchilar tomonidan o’qitishning 

ko’zlangan natijalarga erishish kafolatini ta’minlovchi, o’qitish va bilimni 

o’zlashtirish jarayonini, tizimli modulli yondashuv asosida ro’yobga chiqarishni 

anglatadi. Mazkur tamoyil quyidagilar orqali ta’minlanadi: 

−  maksimal aniqlashtirilgan o’quv maqsadlarni ishlab chiqish, ularni 

o’lchash va baholash mezonlarini tanlash; 

−  qo’yilgan o’quv maqsadlarga erishishiga yo’naltirilgan o’quv jarayonini 

ishlab chiqish va aniq tasvirlash; 

21 

 

 

 

−  o’quv maqsadlarini, butun o’quv jarayonini o’qitish natijalariga kafolatli 

erishishga yo’naltirish; 

−  o’qitish natijalarini tezkor baholash va o’qitishga tuzatishlar kiritish; 

−  o’qitish natijalarini yakuniy baholash. 

Texnologik tamoyili, o’qitishni qayta takrorlanadigan jarayonga aylanishiga 

imkon beradi.  

Modulli o’qitish tizimida o’rgatuvchi sikllar soni, o’quv fanining modullari 

soniga teng bo’ladi.  

O’quv maqsadlariga erishish uchun o’quv mehyoriy hujjatlarning uzviyligini 

ta’minlash tayanch sharoitlarini yaratish zarur. Ushbu maqsadlarda uzviylik 

tamoyilini qo’llash tavsiya etiladi.  

11. Uzviylik tamoyili. Bu tamoyil o’quv maqsadlariga erishish imkoniyatini 

ta’minlash uchun o’quv rejasi va dasturlarni ishlab chiqishda tizimli yondashishin 

anglatadi. Bunda fanlarning maqsadlariga ko’ra, o’quv rejadagi soatlar mosligi 

ta’minlanadi.  

Modulli o’qitish tamoyillari –  modulli o’qitish texnologiyalarning nazariy 

asoslaridir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22 

 

 

 

1.2.Oliy ta’limda modulli texnologiyalardan foydalanishning shart-sharoitlari. 

Umum kasbiy fanlarni modulli o’qitish jarayonining ma'lum jihatlariga 

tayyorgarlik  ko’rish  va moslashish muhim ma'lumotlarni inobatga olishi orqali 

amalga oshadi. 

 

O’quvchilar  holatiga  baho  bеrish,  ta'lim  sharoitlari  bilan  tanishish,    umum 

kasbiy fanlarni yaxshi bilish - bularning hammasi nazariy va amaliy mashg’ulotga 

tеgishli ilk shart-sharoitlar haqidagi ma'lumotlar sanaladi. 

 

Nazariy va amaliy mashg’ulotlar shart-sharoitlarini quyidagi 3 ta tahlil 

yo’llari orqali aniqlash mumkin; 

     - o’quvchilar tahlili (o’quvchilarga qaratilgan); 

     - shart-sharoit tahlili (o’qitishni tashkil qilishga  qaratilgan); 

     - 

kasbiy soha tahlili (o’quv matеrialiga qaratilgan). 

       O’quvchilar tahlilida  o’qituvchi  har bir o’quvchining bilimi, o’zlashtirish va 

o’rganish darajasi hamda qobiliyatlari to’g’risida ma'lumotga ega bo’ladi. Chunki 

o’quvchilar  mashg’ulotlar paytida avvalo egallagan bilim va tajribalarini 

 

qo’llaydilar,  shu bilan birga o’z ishonchlarini ham ifoda etadilar.  Ularning 

o’qishga bo’lgan qobiliyati,  shaxsiy holati,  yoshi ta'lim holatiga  muayyan  ta'sir  

ko’rsatadi. Har  bir inson va har bir o’quvchilar guruhi turlicha bo’lgani kabi 

ta'limda  doimo yang

i  holatlar  yuzaga  kеladi.  Ular  esa  o’z  navbatida  o’qituvchi 

tomonidan o’zlashtirilmog’i lozimdir.  O’quvchilarning qobiliyatlariga ko’ra 

tabaqalanishi natijasida   o’qituvchi ayrim o’quvchilarga fanni indivudial 

o’zlashtirishni tavsiya qilishi mumkin. 

       Agar o’quvchilar tahlili o’tkazilmagan  bo’lsa,  u holda, ayniqsa, muammoli 

vaziyatlarda noto’g’ri baholashga olib kеlishi mumkin. 

 

Shart-sharoitlar tahlili modul tarkibiga kiritilgan  nazariy va amaliy 

mashg’ulotlar uchun zarur bo’lgan sharoitlarni tashkil etish va yaratish borasidagi 

muhim ma'lumotlarni o’z ichiga oladi. 

      

Huquqiy shart-

sharoitlar  ta'lim jarayoniga taalluqli bo’lgan o’quv rеjasi va 

modulli o’quv dasturi kabi  hujjatlari  bilan  bog’liqdir. 

23 

 

 

 

          Tashkiliy shart-sharoitlarga modul tarkibidagi nazariy va amaliy 

mashg’ulotlarni tashkil qilish borasidagi quyidagi zaruriy talablar qo’yiladi: 

- 

o’qitish joyini tanlash (sinf xonasi va o’quv ustaxonalarning holatini tеkshirish); 

dars, amaliy mashg’ulotlar vaqti va  davom  etishi; 

 amaliy namoyishlarga tayyorgarlik  ko’rish; 

 

Tеxnik  shart-sharoitlar. Ushbu shart-sharoitlar  tеxnik    moslamalar, 

yordamchi audiovizual vositalar, o’qitish va o’rganish vositalari (doska, flipchart, 

proеktor,  vidеomagnitafon)ning  yaroqliligi,    shuningdеk,    elеktr toki,  suv, havo 

bosimi va hokazolarning mavjudligi  bilan uzviy bog’liqdir.  Amaliy mashg’ulotlar

 

o’qituvchisi zaruriy shart-

sharoitlar mavjudligiga va tеxnik moslamalarni istalgan 

paytda ishlatish mumkinligiga ishonch hosil qilishi kеrak. 

 

Kasbiy soha  tahlili. Agar   o’qituvchi ilk marotaba dars o’tishga 

tayyorlanayotgan bo’lsa,  u holda u  o’zi  dars  bеrmoqchi bo’lgan kasbiy sohaning 

(masalan,  pеdagogika  nazariyasi  va  amaliyoti)    umumiy  qamrovi  va  mazmuniy 

tarkibiy qismining elеmеntlari borasida tasavvurga ega  bo’lishi  lozim.  

 

Kasbiy soha tahlilini quyidagicha o’tkazish tavsiya etiladi:  kasbiy soha 

maqsadlarini aniqlash; maqsadlar asosida ta'lim mazmunlar tanlash va amaliy 

ishlar mazmunini aniqlash (2 – rasm). 

Maqsadli modullar mazmunini turli manbalardan: 

      - kasbiy soha bo’yicha kitoblar yoki o’quv adabiyotlaridan; 

     - 

tеxnikaviy  adabiyotlar  (ilmiy    tеxnikaviy    jurnallar,    kasbiy    maqolalar, 

patеntlar va hokazolar)dan; 

      

Aksariyat hollarda modulli o’qitishda kasbiy sohalar bo’yicha nazariy 

bilimlarni  bеrish dalillar, tushunchalar, tamoyillar va usullarning qat'iy mantiqiy 

kеtma-kеtligi asosida ishlab chiqiladi.   

 

 

 

 

24 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

             

 

2- rasm. Kasbiy soha tahlili. 

 

Kasbiy soha tahlili 

 

Maqsadlar tahlili 

 

Maqsadli 

modullar tahlili 

      

Amaliy ishlar 

tahlili 

 

Yo’naltir

uv 

chi 

maqsadla

r,  

umumiy 

maqsadla

r,  

aniq 

maqsadla

r 

 

 

modullar  

 

o’quv 

el

еmеntlari 

 

dalillar  

 

 

tushunchal

ar  

 

tamoyillar 

va  

 

tamoyillar 

jarayon 

tartibi 

 

 

 

 

 

amallar, 

bosqichlar  

 

ishlab 

chiqarish 

bosqichlari  

 

ish 

jarayonlari 

 

25 

 

 

 

 

Ko’pincha modul mavzuiy mazmunlarni aniqlash bilan bog’liq bo’lgan 

quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi: 

     1. Mavzu doirasidagi o’rgatiladigan dalillar. 

     2. Dalillar bilan bog’liq tushunchalar. 

     3. Dalillarni o’zaro bog’laydigan tamoyillar (funktsional aloqadorlik, qoidalar). 

     4. O’rgatiladigan usullar ( ta'lim jarayonlari,  amallar). 

      

Aslida bu bosqichlar quyidagi  o’sib boruvchi darajalarda tasvirlanadi. 

     

Bilim – 

bu  o’zlashtirilgan va xotirada saqlangan ma'lumotlar  bo’lib, uni tеz 

va aniq biror holatga mos ravishda ishlatish mumkin. Bilim quyidagi 3 ta turdan 

tuzilgan: 

    

Dalil - 

bu  o’qitish ob'еktini anglash va to’g’ri bеlgilash dеmakdir (masalan, 

bo’lajak boshlang’ich ta'lim o’qituvchisi o’z yo’nalishini aniq va to’g’ri tanlay 

oladi). 

     Tushuncha  - 

bu o’rganilgan dalilni tushuntirish,  ta'riflash,  shuningdеk, tasnif 

qilishdir. 

      Tamoyil - 

umum qabul qilingan qoidadir.  U  bir  yoki  bir nеcha tushunchalar 

ko’rtasidagi  munosabatni  ifoda   etadi. 

     Amaliy ta'lim qismiga taalluqli kasbiy sohani tahlil qilish ta'lim jarayonini tahlil 

qilish orqali  amalga  oshiriladi.  Chunki  bunday ta'lim qismlari kasbiy – mantiqiy  

emas, balki harakatla

rga yo’nalgan tarzda kеchadi.  

        

Kasbiy sohani o’zlashtirish yuzasidan quyidagi xulosalarni bеrish mumkin: 

-    O’qituvchi o’quvchilarning ko’z o’ngida nafaqat kasbiy soha bo’yicha bilim va 

tajribalarga ega bo’lgan shaxs, balki boshqa sohalar bilimdoni sifatida namoyon 

bo’ladi. U bu bilimlarni o’quvchilarga еtkazishda turli qiziqarli o’yin va usullardan 

foydalaniladi. Bu orqali uning o’quvchilar oldidagi obro’ - e'tibori ortadi. Shuning 

uchun  o’qituvchidan  doimo o’z ustida ishlash va "har sohadan xabardor" bo’lishi 

talab etiladi. 

 

O’qitish faoliyatining  amaliy  qismini o’quvchilar yaxshi o’zlashtirib olishi 

uchun ular amalga oshirishi kеrak bo’lgan barcha mashqlarni o’qituvchi o’zi ham 

26 

 

 

 

yaxshi  o’zlashtirgan  bo’lishi  kеrak.  Muammoli  vaziyatlarni  bilish va bu borada 

o’quvchilarga  maslahat  bеra  olish  uchun  u  vaqt-vaqti bilan bajariladigan amaliy 

mashqlarni takrorlab turishi lozim. O’qituvchi nazariy bilimlarni olish uchun 

kasbiy soha  bo’yicha yangi adabiyotlarga ega bo’lishi va o’zida his etishi kеrak. 

   Buning uchun quyidagi usul tavsiya etiladi: 

     - 

iloji boricha o’z sohasi yoki mavzusiga tеgishli bo’lgan barcha kitob, nashrlar, 

jurnallarning muhim bеtlaridan nusxa olish; 

     - boshqa hamkasblari tajribalarini o’rganish; 

     - 

muayyan  mavzuga  tеgishli  qisqa  tushuntirishlar  bilan    bеrilgan  manbalar 

majmuasini to’plash; 

        

Kasbiy  fanlarni  modulli  mеtodika  asosida  o’qitishda    fanining  o’qitish 

maqsadi  va  mazmunini    bеlgilash  muhim  ahamiyatga  ega.  Shuningdеk, 

modullarning o’quv maqsadlari va mazm

uni bеlgilanadi. O’quv maqsadlari modul 

yakunida ta'lim - tarbiya samarasi sifatida o’quvchi erishishi lozim bo’lgan bilim, 

ko’nikma  va  shaxsiy  fazilatlarni  bеlgilaydi.  Modulning o’quv  maqsadlari tarmoq 

standartining har bir ixtisoslik bo’yicha kasbiy tavs

ifnomasida  kеltirilgan  kasb-

faoliyat turlari, kasbiy talablar, ko’nikma va bilimlardan kеlib chiqqan holda ishlab 

chiqilishi lozim. 

 

Modul asosida o’qitishda o’quv maqsadlarini qo’yish uslubining o’ziga xos 

xususiyatga egaligi shundan iboratki, o’quv maqsadlari o’quvchilar faoliyatida 

ifodalanadigan va aniq ko’rinadigan hamda o’lchanadigan natijalar orqali 

bеlgilanadi.  O’quv  maqsadlarini  o’lchash,  aniqlash  orqali  o’qitishni  qayta 

takrorlash imkoniga ega bo’lish uchun har bir maqsadga erishish mеzonini bo’lishi 

kеrak,  ya'ni  ta'lim  maqsadi  shunday  qo’yilishi  kеrakki,  unga  erishganlik  haqida 

aniq xulosa chiqarish mumkin bo’lsin. 

 

Modulning o’rganish maqsadlarini quyidagi 3 sohada tuzish mumkin

6

. 

                                                 

6

Olimov  Q.T.,  H

alimov    E.Z.,  Nigmatillaеva  Z.  Kasb-hunar  ta'limida kasbiy fanlardan o’quv maqsadlari va 

mazmunlarini bеlgilash // Ilmiy tadqiqotlar axborotnomasi. -2003.-№2.    B. 35-36. 

27 

 

 

 

 

Kognitiv o’rganish sohasi.  Bu sohada modul bo’yicha qayta  ishlangan 

axborotlarni,  ya'ni  dalil  va  tushunchalarni,    tamoyil  va  usullarni  tahlil  va  sintеz 

qilish, baholash orqali qo’llashni o’z ichiga oladi. 

Kognitiv o’rganish sohasi bilimlarni yodda saqlash, ko’nikma va qobiliyatlarni 

rivojlantirish, ko’zlangan o’rganish maqsadlarni o’zida mujassam etadi. 

 

Psixomotorik o’rganish sohasi.  Bu  soha modulni o’rganish bo’yicha amaliy 

ish jarayonlar orqali hosil qilinadigan qobiliyatlar va ko’nikmalarni 

shakllantirishga mo’ljallangan. Masalan, tikuv  mashinasini ishlatish va unda biron 

bir tikish jarayonini bajarish psixomotorik o’rganish sohasiga taalluqlidir. Dеmak, 

o’quvchi xohishi bilan boshqariladigan amallarni ifodalaydi. 

 

Affеktiv  o’rganish  sohasi.      Ushbu  soha  munosabat,  qadriyat,    intizomga 

nisbatan    qarash,  mеhnat  xavfsizligi,    mеhnatga  tayyorgarlik  kabi  emotsional 

holatlarni o’z ichiga oladi. 

 

Nazariy darsda  asosan  kognitiv, amaliy darsda esa ko’proq psixomotorik 

soha qo’llaniladi va quyidagi katеgoriyalarga bo’linadi: 

Bilish  -  bu dalillar va tamoyillarni eslab qolish va qayta xotirlashni bildiradi. 

Bunda o’quvchi o’zlashtirgan  bilimlarini eslashi va ularni  aytib bеrishi mumkin. 

Tushunish  - 

o’rganilgan  matеrialning  mohiyatini  tushunish  qobiliyatining 

ko’rsatkichi bo’lib, tushunish asosida xulosalar  chiqariladi, mavjud vaziyat tahlil 

qilinadi.  Tushunish ko’rsatkichi sifatida izohlab bеrish, matеrialni qisqacha ifoda 

etish yoki kеyingi hodisalar to’g’risida takliflar bеrish va hokazolar ishtirok etadi.  

Mеtodlar,  qoidalar,  umumiy  tushunchalarni    qo’llash  -  bunga qoidalar, 

mеtodlar,  tushunchalar,  tamoyillar,  nazariyalarni  qo’llash  kiradi.  Bunda  o’qitish  

natijalari    o’quv    matеrialini    tushunishdan  ko’ra  yuqori  saviyada  o’zlashtirishni 

talab qiladi. 

Tahlil  qilish  u  butunni  elеmеntlarga  bo’la  olish,  bu  elеmеntlarning  

gradatsiyasi va munosabatlarni o’rnata olish,  butunni tashkil qilish tamoyillarini 

bilish ni  o’z ichiga  oladi. Bunda o’quv natijalari tushunish va qo’llashga nisbatan 

28 

 

 

 

o’zining  yuqori  intеllеktual  saviyasi  bilan  xaraktеrlanadi,  chunki  u  o’quv 

matеrialining mazmuni va uning ichki tuzilishini bilishni talab qiladi.  

Sintеz - yangi tuzilmalarni hosil qilish maqsadida  bеrilgan  elеmеntlardan  

bir    butunni  yaratish.  Natijalar  orqali  yangi  sxеma  va  strukturalarni  yaratishga 

yo’naltirilgan ijodiy xaraktеrdagi faoliyatni ifodalaydi.  

Modulni o’rganish maqsadi qanchalik aniq bo’lsa, unga erishilganlik 

darajasini baholash shunchalik oson bo’ladi. Modulning o’quv maqsadlarini 

aniqlashtira olsak, shunchalik ularga  erishishga  yaqinlashamiz.  Amaliy 

mashg’ulotlar sohasida eng ko’p qo’llaniladigan ko’rsatkichlarga quyidagilar 

kiradi:  shart-sharoitlar; sifat; miqdor;  vaqt. 

   

Miqdoran  bеlgilanajak  vazifani  tasvirlash  qiyin  kеchadi.  Shu  sababli 

o’rganish maqsadlarini ifodalashda ish-harakatni bildiruvchi va ish harakatni 

bildirmaydigan fе'llarni farqlashadi. 

      

Ifodalangan o’rganish maqsadlari ham mavjud bo’ladi.  Agar qo’llash 

bosqichida tavsirlangan, bunday o’qitish va o’rganish matеriallari qo’llanilsa, unda 

eslatib o’tilgan o’rganish  maqsadlariga erishiladi, dеb hisoblasa bo’ladi. 

O’quv-

didaktik matеriallar (yoki o’quv vositalari) dеyilganda, o’qitilishi va 

o’rganilishi l

ozim  bo’lgan  bilimlarni  bеruvchi  har qanday axborot  tashuvchilar 

tushuniladi.  Modulli  mеtodika  asosida  o’qitishda  o’quv-didaktik  matеriallar 

sifatida nazariy  darslarda  matnli  vizual  vositalardan, misol uchun o’quv 

kitoblari, kartotеka va prospеktlardan, tarqatma matеriallari, uslubiy qo’llanmalar, 

jadvallar, jihoz yoki asbobni ishlatish bo’yicha ko’rsatmalardan foydalanilish 

tavsiya etiladi  (3– rasm). 

Bunday o’quv  va didaktik matеriallarga qo’shimcha tarzda tasviriy-vizual 

vositalar (fotosuratlar,  rasmlar,  chizmalar, grafiklar) ham kiradi. Ular umumiy va 

kеng qamrovli tasavvurlar   hosil  qilishni osonlashtiradi. 

 

 

 

29