Tarix-7 2017.(Uzb). indd

I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
forslar, sug‘diylarga nisbatan qoloq edilar. A m m o ushbu 
xalqlar m adaniyatini o ‘zlarida singdirib, yanada yuksakroq 
m adaniyatning vujudga kelishiga sharoit yaratdilar. Xu- 
susan, xalifa Horun ar-Rashid saroyida IX asr boshlarida 
«Bayt ul-hikma» — «Donishm andlik uyi» tashkil etiladi.
Bu davrda an iq fan lar — m atem atik a, astronom iya, 
geografiyaning taraq q iy o ti kuzatilib, bu jaray o n h u n ar- 
m andchilik va savdoning yuksalishiga olib keladi. Zam on- 
lar o ‘tib xalifalikda ixtiro qilingan globus va usturlob (ast- 
rolyabiya)dan barcha m am lakatlarda foydalana boshlanadi. 
Yevropa tibbiyoti esa XVII asrning o ‘rtalariga qadar bilim 
va am aliy tavsiyalarni O ‘rta O siyoda yetishib ch iq q an
a llo m a la r — Abu Ali ibn Sino va Abu B ak r ar-R o ziy
asarlaridan olgan.
V a ta n d o s h im iz M u h a m m a d X o ra z m iy (IX a s r) 
m atem atik a tarix id a b irin ch i b o ‘lib algebra faniga asos 
soladi. M atem atikada foydalana boshlangan hind raqam - 
lari k ey in ch alik Y evropaga arab raq am lari n o m i b ila n
tarqaladi.
B ag‘d o d va D a m a sh q d a ras a d x o n a la r b a rp o etilib , 
u lard a m urakkab o ‘lch o v lard an foydalangan a stro n o m - 
lar yer sharining m erid ian in i hisoblab chiqadilar. Arab 
sayyohlari yevropaliklardan bir necha asr avval H indiston 
va Xitoyda, Afrika va Sharqiy Yevropaning eng chekka 
hududlarida b o ‘lib qaytadilar. A l-M a’sudiy, Ibn D ast, Ibn 
Fadlan, Ibn B attuta ushbu o ‘lkalar haqida qiziqarli asarlar 
yozib, xaritalarini tuzadilar.
Adabiyot. M usulm on adabiyoti dastlab arab tilida yara- 
tiladi. Keyinchalik X asrga kelib u fors tiliga tarjim a qili- 
na boshlaydi. M usulmon she’riyati yuksak darajaga erishib, 
uning ko‘plab turlari shakllanadi.
Savdogar va sayyohlar uzoq o ‘lkalardan faqat g‘aroyib 
buyum larnigina emas, ajoyib sarguzashtlar h aqida hiko- 
yalar, o ‘zga xalqlar afsonalari, ertaklarini ham olib kel- 
ganlar. U lar bu haqda xalifa saroyida, zodagonlar bazm - 
larida, bozor va ko‘cha-ko‘ylarda so‘zlab yurganlar. Ushbu 
sarguzashtlar, afsona va ertaklar asosida arab adabiyotining 
ajoyib durdonasi «Ming bir kecha» yaratiladi.

---