Tadqiqotlari

 
 
 
 

---

 
149 
 
7-BOB. MARKETING TADQIQOTLARI TAHLILI: USULLAR  
VA   TAHLIL MYeTODOLOGIYASI
 
 
7.1. Marketing tadqiqotlarida iqtisodiy tahlilning ahamiyati 
 
Marketing  tadqiqotlarini    statistik    tahlil  qilish  fanining  mohiyati  va  mazmuni 
ham islohotlar davrida tubdan o‘zgardi. Oldin tahlilning natijasi asosan rejani bajarish 
uchun  ichki  imkoniyatlarni  axtarib  topishga  qaratilgan  bo‘lsa,  endilikda  har  bir 
korxonaning ichki imkoniyatlarini moliyaviy-marketing tadqiqotini yaxshilash uchun 
safarbar qilishga qaratiladigan bo‘ldi.  
Shuningdek, har bir korxona  va  tarmoqdagi o‘sish  yoki pasayish dinamikasini 
statistik  usullar orqali tahlil qilganda, to‘liq ma’lumotlarga ega bo‘lishimizni kuzatib 
turibmiz.  Bundan  ko‘rinib  turibdiki  tahlilning  maqsadi  ham  o‘zgardi.  Oldin  tahlil 
yaxshi  yutuqlarni  oshkora  etgan  bo‘lsa,  endilikda  yaxshi  usullarning  tijorat  siri 
ekanligini  ko‘rsatib  beradi.  Bu  bevosita  marketing  tadqiqotlarini  tahlil  qilishga  ham 
daxldordir. 
Bozor  munosabatlariga  xos  bo‘lgan  raqobat  har  bir  korxonani  o‘z  tijorat 
sirlarini  saqlashga  majbur  qiladi.  Bunday  sharoitda  marketing  tadqiqotlarini  tahlil 
qilishning umumiy usuli bo‘lishi lozim. Lekin har bir korxona ushbu umumiy usullar 
orqali o‘zining ichki imkoniyatlarini topadi va u o‘ta muhim bo‘lsa tijorat siri sifatida 
saqlashlari  mumkin.  Xullas  ,  raqobat  har  bir  korxonani,  ularning  mulk  shaklidan 
qat’iy  nazar,  samarali  ishlashini  talab  qiladi.  Samaradorlikni  uzluksiz  oshirib  borish 
uchun uning holatini chuqur o‘rganishni, tahlil qilishni taqozo qiladi. Bu tadbir faqat 
tahlil  orqali  amalga  oshishini  e’tirof  etgan  holda  shuni  ta’kidlash  lozimki,  bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  barcha  iqtisodiy  mexanizmlar,  jumladan  statistik  va  iqtisodiy 
tahlil ham, uning usullari ham keskin takomillashtirilishini talab qiladi. 
 Marketing  tadqiqotlarini  tahlil  qilishda  bir  qancha  usullar  qo‘llaniladi.  Hozir 
iqtisodiy tahlil nazariyasiga bag‘ishlangan ko‘plab adabiyotlar mavjud. Ammo ushbu 
adabiyotlarda  tahlil  usullarini  yoritishga  turlicha  yondoshilgan.  Ko‘plari  amaliyotga 
qo‘llanilishi  qiyinligidan  tashqari,  bozor  iqtisodiyoti  uchun  yaroqsiz  holatga  kelib 
qolgan, chunki  ularning ko‘pi, ta’kidlaganimizdek, rejali  iqtisodiyotga  mo‘ljallangan 

---

 
150 
 
edi.  Bundan  tashqari  adabiyotlarda  tahlilda  qo‘llaniladigan  usullarning  soddalikdan 
murakkablik sari ifodalanishi ta’minlanmagan.  
 Marketing  tadqiqotini  tahlil  qilishda  juda  ko‘p  usullar  qo‘llaniladi.  Shu  fan 
vujudga  kelgandan  so‘ng  ularni  fanning  metodi  bilan  birga  berar  edi.  Endilikda  esa, 
usullarga  alohida  to‘xtalib,  ularni  shartli  ravishda  ikki  guruhga  bo‘lib  bermoqdalar. 
Bu guruhlar mazmuni va mohiyati jihatidan bozor iqtisodiyoti sharoitiga ham to‘g‘ri 
keladi.  Shu  tufayli  barcha  usullarni  hozirgi  sharoitda  ham  ikki  guruhga  bo‘lib 
o‘rganishni taklif qilamiz. Bunga quyidagilar kiradi: 
 1) an’anaviy usullar;  
2) matematik usullar. Bularning tuzilishi quyidagi 7.1 - rasmda keltirilgan.