Tadqiqotlari

 
5.4. Marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning ahamiyati 
 
O‘zbekiston  bozorida  ishtirok  etayotgan  yirik  korxonalarning  marketing 
bo‘limlari  hamda  marketing  tadqiqotlarini  o‘tkazishga  ixtisoslashgan  tashkilotlar 
amaliyotdagi  mavjud  ma’lumotlarni  to‘plash  ularni  qayta  ishlash  va  boshqaruv  yoki 
marketing  qarorini  qabul  qilishga    chegaralangan  vosita  va  uslublardan,  ma’lum 
holatda  statistika  apparatidan  foydalanilmagan  holda  amalga  oshirilib  kelinmoqda. 
Bunday  holat  oqilona  qaror  qabul  qilish  muddatini  cho‘zish  va  raqobat  bozorida 
muvoffaqiyatsizlikka  olib  keladi.  Ma’lumki 
statistika 
tahlili 
ma’lumotlar  o‘rtasidagi 
bog‘liqlik  va  qonuniyatlarni  ochib  berishga, 
ularning  o‘zaro  nazaridan  unumli  foydalanish 
imkoniyatini yaratadi.  
Tahlillarni  statistik  uslublar  yordamida 
muvaffaqiyatli 
amalga 
oshirish 
o‘zgaruvchanlar 
o‘rtasidagi 
aloqalar 
to‘g‘risidagi  gipoteza  (tahlili)ni  isbotlab  berish  ushbu  aloqalarga  baho  berish, 
iste’molchiga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  mahsulot  yoki  xizmatning  ma’lum  taraflarini 
o‘rganish,  iste’molchilarni  segmentlarga  taqsimlash,  bozor  kon’yunkturasini 
o‘rganishni istiqbolini  belgilash imkoniyatini hosil qiladi. 
 
 
Marketing borasida qaror qabul qilishni quvvatlovchi quyi tizimga ega bo‘lgan 
zaruratning  kelgusida  ham  ortib  borishi  tabiiydir.  Chunki  axborot  ko‘lami  va 
miqdorining nihoyat ko‘pligi va uni boshqarishga sarflanadigan vaqtni tejash muhim 
ahamiyatga ega. Statistik va matematik modellar balki vositasida esa axborotni qayta 

---

 
113 
 
ishlash  va  qaror  qabul  qilishda  nisbatan  kam  hatoga  yo‘l  qo‘yiladi  hamda  jarayon 
tezlashadi.  
Marketing  tadqiqotlarida  qo‘llaniladigan  statistik  tahlilni  o‘rganishga  fan 
sifatida  yondoshmoq  lozim.  Bu  fanning 
ob’ekti  marketing  jarayonlarini  tadqiq 
qilishdan 
iboratdir. 
Ushbu 
o‘rganilayotgan 
ob’ektni 
murakkab 
iqtisodiy  jarayonlar  majmuasidan  iborat 
deb  baholab,  ularning  barcha  qismlari 
bir-biri 
bilan 
o‘zaro 
uzviy 
bog‘liqlikligidan  kelib  chiqib,  ularni 
o‘rganishda  barcha  jihatlarini  tartibga 
solgan  holda  yaxlit  xulosaga  kelishni  taqozo  qiladi.  Mazkur  jarayonda  amalga 
oshiriladigan  amallar  marketing  tadqiqotlarida  statistik  tahlilning  sistemali  (tizimli) 
yondashish metodologiyasini tashkil qiladi. 
Marketing  tadqiqotlarida  statistik  tahlilning  metodologik  asoslarini  o‘rganish 
uchun,  unda  qo‘llaniladigan  falsafiy  kategoriyalarning  qisqacha  mazmuniga  shu  fan 
nuqtai  nazaridan  qarashni  taqozo  qiladi.  Chunki  falsafiy  kategoriyalar  jamiyat  va 
tabiatda  sodir  bo‘ladigan  o‘zgarish  va  jarayonlarni  o‘rganishda  qo‘llaniladi. 
Marketing  tadqiqotlari  ham  jamiyatda  sodir  bo‘lgan  va  bo‘ladigan  tovarlarni 
(xizmatlarni)  ishlab  chiqarish  va  sotish  bilan  bog‘liq  iqtisodiy-ijtimoiy  jarayonlarni 
o‘z  ichiga  oladi.  Bularni  raqamlarda  ifodalab,  statistik  va  tahliliy  usullardan 
foydalangan  holda  tahlil  qilish  masalasi  o‘ta  dolzarb  va  muhim  bo‘lib  hisoblanadi. 
Endi  marketing  tadqiqotlarida  statistik  tahlil  metodologiyasi  tasnifi  va  tavsifiga 
e’tiborni  qaratamiz.  Ushbu  kategoriyalarning  yo‘nalishlarini  quyidagi  jadvaldagi 
singari ifodalash mumkin (5.4-jadval).