Statistika tarixi

158 Statistik ko‘rsatkichlar tizimi
Statistik ko‘rsatkichlar voqea – hodisalar to‘plamini qamrab olishiga qarab, makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga guruhlanadi. Mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlar faoliyat yurutuvchi sub’ektlarda (firma, korxona ularning bo‘limlari, birlashmalar, koorporatsiyalar va shu kabilar) sodir bo‘layotgan jarayonlarni ifodalaydi. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar mamlakat yoki uning hududlaridagi ijtimoiy – iqtisodiy jarayonlar holati va xarakatini ifodalaydi. Angren ko‘mir konida qazilgan ko‘mir, biror fermer xo‘jaligida terilgan paxta, biror korxonada ishlayotgan xodimlar soni va shu kabilar mikroiqtisodiy ko‘rsatkichlardir. Mamlakat miqyosida qazib olingan ko‘mir, viloyat yoki mamlakat miqyosida tayyorlangan paxta, ishlayotgan xodimlar soni va shu kabilar makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardir.
Statistik ko‘rsatkichlar miqdori raqamlar bilan ifodalanadi. Miqdorlar mohiyatiga ko‘ra mutloq, nisbiy va o‘rtacha miqdorlarga bo‘lishi mumkin. Ularning mohiyati keyingi savol va mavzularda yoritiladi. Statistik ko‘rsatkichlar olish usuliga qarab birlamchi va ikkilamchi (hosilaviy) ko‘rsatkichlarga guruhlanadi. Birlamchi ko‘rsatkichlar hodisa va jarayonlarni kuzatishdan olingan, hamda ular asosida jamg‘arilgan ko‘rsatkichlardir. Ikkilamchi (hosilaviy) ko‘rsatkichlar birlamchi ko‘rsatkichlar asosida matematik amallarni qo‘llab topilgan, hosil bo‘lgan ko‘rsatkichlardir. Mehnat unumdorligi, hosildorlik, korxona (firma) rentabelligi kabi ko‘rsatkichlar ikkilamchi (hosilaviy) ko‘rsatkichlarga misol bo‘ladi.
159 Ijtimoiy statistika
Ijtimoiy statistika ning ishlatilishi statistik o'rganish uchun o'lchov tizimlari inson ijtimoiy muhitda o'zini tutish. Bu orqali amalga oshirilishi mumkin ovoz berish bir guruh odamlar haqida olingan ma'lumotlarning bir qismini yoki odamlar va ularning xatti-harakatlari bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlar to'plamini kuzatish va statistik tahlil qilish orqali baholaydigan bir guruh odamlar.
Ijtimoiy olimlar ijtimoiy statistikadan ko'p maqsadlarda foydalanadilar, jumladan:

• 
  The baholash sifatining xizmatlar guruh yoki tashkilot uchun mavjud,
  
• 
  odamlar guruhlarining atrof-muhitdagi xatti-harakatlarini va maxsus vaziyatlarni tahlil qilish,
  
• 
  statistika orqali odamlarning ehtiyojlarini aniqlash namuna olish.
  

Statistika va statistik tahlillar ijtimoiy fanning asosiy xususiyatiga aylandi. Statistika bu erda ishlaydi iqtisodiyot, psixologiya, siyosatshunoslik, sotsiologiya va antropologiya. Ijtimoiy fanlar, xususan, siyosatshunoslikda statistik usullarning qo'llanilishi va ahamiyati to'g'risida munozaralar mavjud bo'lib, ba'zi statistik mutaxassislar masalan, amaliyotni so'roq qilishmoqda. ma'lumotlarni chuqurlashtirish bu sodda va ko'p sonli kabi statistik usullar kabi izohlovchi kuchni yuqori baholaydigan siyosiy partizanlarning ishonchsiz siyosiy xulosalariga olib kelishi mumkin. chiziqli regressiya ruxsat berish. Darhaqiqat, ijtimoiy olimlar keltiradigan, lekin ko'pincha unutadigan muhim aksioma shu "o'zaro bog'liqlik degani emas sabab"" Masalan, siyosat, biznes va ilm-fan sohasida qaror qabul qilishda ayollarning kam sonli soni gender kamsitishining yaxshi dalili ekanligi keng qabul qilingan ko'rinadi. Ammo erkaklar qamoq jazosining ko'payishi yoki o'z joniga qasd qilish darajasining oshishi kabi nojo'ya statistik ko'rsatkichlarga duch kelganda, bu odatda ularga qarshi harakat qilayotgan gender tarafkashligining dalili sifatida qabul qilinmaydi.