Shaxs sotsiologiyasi

J. Mid nazariyasi

J.Mid (1863-1931) ijodining asoslari va intellektual usishi ko’p jihatlari buyicha Freydnikidan farqlanadi. Mid faylasuf bo’lib, umrining ko’p qismini Chikago universitetida o’qituvchilik qilib o’tkazdi. U nisbatan o’z ilmiy ishlar qildi. Hatto unga shuxrat keltirgan – “Tafakkur, shaxs va jamiyat” (1934) kitobi ham uning shogirdlari tomonidan maruza konspektlari va boshqa bazi manbalar asosida nashr qilingan edi. Mid tomonidan shakllantirilgan timsoliy interaktsionizm g’oyalari sotsiologiyaga katta tasir o’tkazdi (timsoliy interaktsionizm haqida keyingi muhokama bo’yicha 22-bobga – “Sotsiologik nazariyalar rivoji” sarlavqasiga qarang.) Mid nazariyasida bola rivojidagi asosiy bosqichlarning talqini berilgan va asosiy etiborni uning o’z “men”I tuyg’usi shakllanishiga qaratgan.

Mid inson tarangliklariga kamroq berilishini nazarda tutsa ham, uning Freyd bilan qarashlari o’rtasida bir nechta qiziq o’xshashliklar mavjud. Mid fikriga ko’ra, bolalar, birinchi navbatda, atrofidagilarning harakatiga taqlid qilib ijtimoiy mavjudot sigatida rivojlanadilar. Taqlid shakllaridan biri o’yin hisoblanadi. O’yinlarda ko’pincha bolalar kattalarga taqlid qiladilar. Kichkina bola kattalarni kuztib, loydan pirog yasaydi, bogbonga taqlid qilib belkurak bilan er chopishga harakat qiladi. Bolalar o’yini oddiy taqliddan to’rt-besh yoshli bola kattalarga o’xshab bajaradigan murakkab harakatlargacha tadrijiy yulni bosib utadi.