«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Savol va topshiriqlar:

1. Bolalar folklorining kattalar folkloridagi asarlardan qanday

farqlari bor?

2. Bolalar folkloridagi janrlar haqida alohida-alohida so‘zlang.

3. Bolalar folkloridan namunalar ijro etishga o‘rganing.

Adabiyotlar:

1. Jahongirov G‘. O‘zbek bolalar folklori. T., ≪O‘qituvchi≫,

1975.

2. Safarov O. O‘zbek bolalar poetik folklori. T., ≪O‘qituvchi≫.

1985.

3. Boychechak. Qo‘shiqlar. T., G‘. G‘ulom nomidagi

Adabiyot va san’at nashriyoti, 1984.

O‘ZBEK MAROSIM FOLKLORI

Marosim arab tilidagi ≪marsum≫ so‘zidan olingan

bo‘lib, 1-chizilgan; 2-rasm qilingan; 3-odat bo‘lgan ma’nolarini

anglatadi. Har bir inson umri davomida turli maqsadlarda

uyushtirilgan va xalq orasida odat tusiga kirgan

marosimlarda ishtirok etadi. Ular to‘ylardan, yig‘inlardan,

ma’rakalardan iborat bo‘lishi mumkin. Ayni paytda, butun

xalq qatnashadigan bayramlarni ham marosimlar qatoriga

qo‘sha olamiz.

≪Insonga sihat-salomatlik tilash, uning turmushida

to‘kin-sochinlik, kundalik hayotida omad keltirish yoki

inson hayotining muhim nuqtalarini qayd etish, nishonlash

maqsadida maxsus o‘tkaziladigan, xalq orasida qat’iy

an’anaga aylanib qolgan xatti-harakatlar marosim deyiladi≫1.

Mazkur ta’rifdan ma’lum bo‘lyaptiki, marosim xalq orasida

qat’iy an’anaga aylangan tadbir hisoblanar ekan. Haqiqatan

ham, qizni turmushga berish to‘yi yigit tomonidan qiz

yashaydigan oilaga sovchi kelishidan boshlanadi. ≪Sovchi≫

Mahmud Koshg‘ariy ma’lumotiga ko‘ra, xabarchi ma’nosini

anglatadi. Demak, sovchi bo‘lajak kelin oilasiga kuyov

haqida ma’lumot beradi va kelin haqidagi xabarni yigitnikiga

olib ketadi. Shundan so‘ng, ikki tarafning kelishuviga

binoan fotiha to‘yi o‘tkaziladi. To‘y marosimi ham to‘y olib

kelish, indovchi yuborish, ziyofat berish, yor-yor aytish, tor-

151

1 Sarimsoqov B. Marosim folklori. ≪O‘zbek xalq og‘zaki poetik ijodi≫

kitobida. T., ≪O‘qituvchi≫, 1990. 116-bet.

tishmachoq kabi o‘nlab kichik-kichik sahnalardan iborat

bo‘ladi. San’atshunoslik sohasi bo‘yicha fikr yuritsak, har bir

to‘y ma’lum hududda yashovchi xalq tomonidan ko‘p yillar

mobaynida maxsus ishlab chiqilgan ssenariy asosida o‘tkaziladi.

Faqat uning ishtirokchilari, ayrim odatlari, sababchilari,

uyushtirish sifati, darajasi, oilaviy va hudud sharoiti

taqozosi bilan boshqa bo‘ladi. Millat vakillarining

an’analari, odatlari, rasm-rusumlari, mentaliteti (tabiati)

ana shu ssenariyda, ya’ni marosimni o‘tkazishda o‘ziga xos

lavhalardan iborat. Insonning tug‘ilishi, uylanishi, turmushga

chiqishi bor ekan, marosimlar ham bo‘laveradi. Demak,

marosimlar xalq tarixidagi eng qadimgi qadriyatlar

hisoblanadi. Qadim zamonlarda yigit qizga uylanish uchun

o‘zining jismoniy quvvatini u bilan kurash tushish yoki

boshqa yo‘l bilan namoyish qilishi zarur edi. Zamonlar

o‘tishi bilan bu odat yo‘qolgan. Uning o‘rniga yangi-yangi

odatlar paydo bo‘lgan. Marosimlar o‘tkazilish vaqti, ko‘ri -

nishlari, odamlarning ishtiroki, maqsadiga ko‘ra mavsumiy

va oilaviy-maishiy turlarga bo‘linadi.

Jumladan, mavsumiy marosimlarda qon-qarindoshlik

jihatidan yaqinlikdan qat’i nazar, ma’lum hududda yashaydigan

butun aholi ommaviy tarzda ishtirok etadi. Navro‘z,

Mehrijon, Ramazon hayiti, Qurbon hayit kabi yirik bayrammarosimlar

ham borki, ularni bir yoki bir necha xalq vakillari

o‘tkazadilar. Shox moylar, Sust xotin marosimlari esa

kichik bir qishloq, mahalla yoki juda bo‘lmaganda tuman

miqyosida uyushtiriladi. Oilaviy marosimlarda esa asosan

marosim egasining qarindoshlari, do‘st-birodarlari, hamkasb

xizmatchilar qatnashadilar. Ammo marosimlar turidan,

maqsadidan qat’i nazar, jamoadagi odamlarni bir-biriga

yaqinlashtirishi, o‘rtada mehr-oqibat tushunchalarini shakllantirishi,

har bir odamni topshirilgan vazifani bajarish ruhida

mas’uliyatli qilib tarbiyalashi bilan ahamiyatlidir.