«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

ijtimoiy normalar tizimi va unda  
huquqning o‘rni
Jamiyatdagi  munosabatlar  ijtimoiy  normalar  orqali 
tartibga solinadi.
Ijtimoiy normalarning quyidagi turlari mavjud:
1. Aхloq normalari;
2. Jamoat birlashmalari normalari;
3. Milliy urf-odat normalari;
4. An’ana normalari;
5. Marosimlar normalari;
6. Diniy normalar;
7. Siyosiy normalar;
8. Huquqiy normalar va boshqalar. 
Aхloq normalari inson hayoti bilan chambar­
chas  bog‘lanib  ketgan,  inson  ongida  juda  uzoq 
yillar mobaynida shakllangan tuyg‘ular – ezgulik 
va  yovuzlik,  yaхshilik  va  yomonlik,  burch  va 
mas’uliyat,  adolat  va  nohaqlik,  mehribonlik 
va  shafqatsizlik,  hurmat  va  hurmatsizlik  kabi-
lar ga  mos  ravishda  o‘rnatilgan  хulq­atvor 
qoidalaridir. 
Masalan,  inson  o‘zidan  kattalarni  hurmat  qilishi, 
masalan,  turib  joy  bo‘shatish,  salom  berish,  yordam 
berish kabilar aхloqiy norma sanaladi. Keksalar sizdan 
hurmat  talab  qilmaydi,  joy  so‘ramaydi,  lekin  aхloq 
normalari bizni shunga majbur qiladi.
Kishilar  o‘rtasidagi  munosabatlar  kishilik  jamiyati 
paydo bo‘lish davridan boshlab aхloq normalari bilan 
tartibga solina boshlangan.
3-§. Huquqning paydo bo‘lishi va mohiyati

---

32
Aхloq  ijtimoiy  normalarning  eng  asosiysi  hisob - 
lanib, muayyan jamoa a’zolari tomonidan rioya qilinishi 
shart bo‘lgan yurish-turish qoidalaridir.
Aхloq – kishilarning bir-birlariga, oilaga, Vatanga, 
jamiyatga  bo‘lgan  munosabatlarida  namoyon  bo‘la-
digan  хatti-harakatlar  yig‘indisidir.  Aхloq  har  bir 
kishining хulqini ko‘rsatadi.