Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Download 61,19 Mb. bet 165/305 Sana 13.04.2022 Hajmi 61,19 Mb. #548903

Bog'liq
иктисод назарияси.FR10

Yalpi ichki mahsulot	4925,3	7450,2	9844,0	12261,0	15210,4	20759,3	28186,2
36839,4
SWi jumladan: qishloq xo'­jaligi yalpi mahsuloti	1476,3	2244,2	2801,8	3242,3	3801,6	5757,9	6109,1	7134,6
Qishloq xo'jaligining YAIMdagi salmog'i (foizda)	30,0	30,1	28,4	26,4	25,0	24,1	21,7	19,4
Iqtisodiyotda band boigan aholi soni (ming kishi)	9136,0	9333,0	9589,0	9910,0	10196,3	10467,0	10735,4	11035,4
Shu jumla­dan: qishloq xo'jaligida bandlar	3054,0	3038,3	3055.0	3035,2	2967,4	2963,5	2961,1	2958,7
Qishloq xo'­jaligi salmo­g'i (foizda)	33,4	32,6	31,9	30,6	29,1	28,3	27,6	26,8

O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari

Respublikada yerga bo'lgan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish- ning boshqa xususiyati shundan iboratki, melioratsiya, irrigatsiya, yer- larning unumdorligini oshirish dasturlarini bajarislmi davlat o'z zim- masiga oladi.

Mamlakatimizda barcha haydaladigan yerlarning 3/4 qismidan ko'prog'i (4,2 mlh.'ga) siig'oriladigan yerlar bo'lib, uning yarmidan ko'prog'i yaxshi mehorativ holatda, qolgan yerlar esa melioratsiya ishlari (qayta o'zlashtirish, kollektor-drenaj tarmoqlarini rekonstruksiya qilishjni olib borishni talab qiladi. Hozirgi vaqtda sug'orib kelingan har gektar yerni qayta o'zlashtirish uchun 1990-yilgi darajadan 14-15 baravar ko'p xarajat talab qilinadi. Bundan xulosa shuki, birorta ham fermer irri- gatsiya va melioratsiya ishlarini o'zi mustaqil amalga oshira olmaydi. Faqat davlatgina melioratsiya tarmoqlarini rekonstruksiyalashga, qurishga va irrigatsiya tadbirlarini amalga oshirishga qodirdir.
Prezidentimiz I.Karimov o'z ma'ruzasida sug'oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va unumdorligini oshirish 2008 va un­dan keyingi yillarda biz uchun asosiy ustuvor yo'naiish bo'lishi zarur- ligini belgilab berdi. Hozirgi vaqtda sug'oriladigan yerlarning qariyb 8 foizining meliorativ holati yomon bo'lib, bu awalo, tuproqning sho'rlatiish darajasi yuqoriligi va yer osti suvlarining ko'tarilishi bi­lan bog'liq. Salkam 330 ming gektar yer meliorativ holati qoniqar- sizligi tufayli qishloq xo'jaligi uchun yaroqsiz bo'lib turibdi. Sug'orila­digan yerlarning sifatini baholashning umumiy ko'rsatkichi bo'lgan yer boniteti so'nggi yillarda 55 ballgacha pasaydi. Ayniqsa, Qora- qalpog'iston Respublikasi va Xorazm, Buxoro va Sirdaryo, Farg'ona va Toshkent hamda boshqa bir qator viloyatlarda ahvol murakkabligicha qolmoqda.
Bugungi kunda yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, unumdor­ligini oshirish qishloq xo'jaligini intensiv rivojlantirish va uning sama­radorligini yuksaltirishning muhim rezervi va hal qiluvchi ornili, eng asosiysi — qishloq aholisining moddiy farovonligini ko'tarishning zarur sharti va garovi bulib xizmat qiladi.
Biz mazkur muammoni hal etishni, ko'p jihatdan 2008-2012- yillarga mo'ljallangan sug'oriladigan yerlarning meliorativ holatini yax- shilashga qaratilgan davlat dasturini amalga oshirish bilan bog'liq holda ko'ramiz. Ushbu dasturda melioratsiya inshootlarini barpo etish, rekon- struksiya qilish va ta'mirlash, melioratsiya texnikasi parkini yangilash bo'yicha keng ko'lamli ishlarni bajarish belgilangan.
2008-2012-yillarda umumiy uzunligi 3,5 ming kilometrdan ziyod bo'lgan magistral, tumanlararo va xo'jaliklararo kollektorlarni, mingdan ortiq melioratsiya qudug'ini barpo etish va rekonstruktsiya qilish, 7,6 ming kilometrlik drenaj tarmog'ini qayta tikla^h vazifasi qo'yilmoqda. Birgina 2008-yilning o'zida yerlarning mehorativ holatini yaxshilash maqsadlari uchun 75 milliard so'mdan ortiq mablag' ajratish mo'l- jallanmoqda. Bu mablag'larning katta qismi kollektor-drenaj tar­moqlarini qayta tiklash va tozalash, pudratchi va suv xo'jahgi tashki- lotlarini lizing asosida zamonaviy texnika bilan ta'minlashga yo'nal- tiriladi.
Bu borada melioratsiya ishlarini moliyalashtirish mexanizmini ham tubdan qayta ko'rib chiqish darkor. Bunda 2007-yili Moliya vazirligi huzurida tashkil etilgan Sug'oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jamg'armasi muhim rol o'ynashi lozim¹.
Qishloq xo'jaligini isloh qihsh jarayonida qoilanilgan muhim yo'nalishlardan biri — bu shaxsiy tomorqalarni kengaytirish, yangi sug'oriladigan yerlami shaxsiy xo'jaliklar va bog'-dala hovli uchastkalariga ajratib berish yo'li bilan aholini yer bilan ta'minlashdan iboratdir. Shu ko'rilgan chora-tadbirlar hisobiga, birinchidan, qishloq joylarda ish- sizlikning kuchayib borish xavfmi barham toptirishga, ikkinchidan, aholining real daromadlarini oshirishga, uchinchidan, aholini hayotiy muhim oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashdagi keskinlikka bar- ham berishga va to'rtinchidan, yakka tartibda uy-joy qurilish ko'lamini ancha kengaytirishga muvaffaq bo'lindi.
Islohotlar amalga oshirilgan dastlabki yillarda aholiga foydalanish uchun qo'shimcha 550 ming gektar sug'oriladigan yer ajratib berildi, shaxsiy tomorqa uchun berilgan yerning umumiy maydoni 700 ming gektarga yetdi. Natijada dehqon xo'jaliklaming qishloq xo'jalik ishlab chiqarishi umumiy hajmidagi ulushi 1992-yildagi 33% dan 1998-yilda 60,3% ga, 2008-yilda esa 65,3% ga qadar ko'tarildi¹.
Respublikada agrar islohotlarni amalga oshirishning navbatdagi yo'nalishi — bu qishloq xo'jahk islilab chiqarishining tarkibiy tuzilishini takomillashtirishdir. Bunda xo'jaJiklarga ekin maydonlari tarkibini va ish­lab chiqarish hajmini mustaqil belgilash huquqi beriladi.
Qishloq xo'jaligida paxta yakkahokimligiga barham berihb, ekin may- donlarining katta qismi don mahsulotlariga ajratildi. Natijada ozuqabop g'alla importiga qaramlik barham topib, tez orada g'alla mustaqilligl qaror topdi. Agar 1991-yilda 4003 ming tonna miqdordagi don mahsulotini import qilishga majbur boigan bo'lsak, mustaqillikning dastlabki olti- yili ichida bu ehtiyojni keskin ravishda 5,4 barvar qisqartirishga, keyin- chalik esa milliy islilab chiqarish hisobiga qondirishga erishildi. Don islilab chiqarish 1990-yildagi 1899,0 ming tonna hajmdan 2007-yilda 6655,1 ming tonnaga yetdi. 2008-yilda 6 million 330 ming tonna gjalla, shu jumladan, 6 million 145 ming tonna bug'doyyetishtirildi².
O'zbekistonda agrar islohotlarni chuqurlashtirishning navbatdagi yo'nalishi barcha davlat va shirkat qishloq xo'jalik korxonalarini (birinchi navbatda zarar ko'rib ishlayotganlarini) fermer xo'jaliklariga aylanti- rishdan iborat bo'ldi.
Respublikada islohotlarni amalga oshirishning dastlabki bosqichla- ridayoq, Prezidentimiz I.Karimov fermer xo'jaliklari qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini tashkil etishning asosi sifatida faoliyat ko'rsatishi lozimligini ta'kidlab o'tgan edi. Shu sababh respublikamizda qishloq xo'jaligini fermerlashtirish agrar islohodarning tarkibiy qismi hisobla­nadi. Respublikada bu jarayon zarar ko'rib ishlash natijasida og'ir ah- volga tushib qolgan davlat xo'jaliklarining tarkibi fermer xo'jaliklaridan iborat shirkatlar uyushmasiga aylantirish, mavjud davlat va jamoa xo'jaliklari tarkibida ular resurslari hisobidan fermer xo'jaliklari tashkil etish hamda dehqonlarning mol-mulklari negizida dehqon xo'jaliklarini tarkib toptirish yo'h bilan boradi. Fermer xo'jaligining barcha tashkihy shakllarining umumiy tomoni shundaki, ular ijaraga olingan davlat yerida faoliyat ko'rsatadi. Fermer va dehqon xo'jaliklarini tashkil qilish, rivojlantirish va ular faoliyatini tartibga solish O'zbekiston Respub- likasining «Fermer xo'jaligi to'g'risida»gi, «Dehqon xo'jaligi to'g'risi- da»gi, «Qishloq xo'jaligi kooperativi (shirkat xo'jaligi) to'g'risida»gi qonunlarga hamda qishloq xo'jaligida islohodarni chuqurlashtirishga qara­tilgan boshqa huquqiy bitimlarga va hukumat qarorlariga asoslanadi.
Bu qonuniy hujjatlarda fermerlarga ajratilgan yerlarni meros qilib qoldirish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga olish huquqi mustahkam- lab qo'yildi. Shu bilan, birga bu xo'jalik uchun yerlarning unumdorligini saqlash va oshirishda davlat tomonidan kafolatlar yaratish yo'li bilan ularni himoyalash tizimi vujudga keltirildi. Shunday qilib, fermer xo'jaliklarini rivojlantirishni rag'batlantirish uchun ham huquqiy, ham tashkiliy shart-sharoitlar yaratildi. Nadjada Respublikada 2007-yil boshiga kelib fermer xo'jaliklari soni deyarli 185,5 mingtani tashkil qildi. Ularga biriktirilgan qishloq xo'jalik foydalanishidagi yerlar maydoni 4881,9 ming gektarni tashkil qilib, bir xo'jalik ixtiyoridagi yer maydoni 26,3 gektarga to'g'ri keldi. ⁴'
2008-yilda yalpi qishloq xo'jaligi mahsulotining 65,3 foizi dehqon xo'jaliklarida, 32,5 foizi fermer xo'jaliklarida, 2,2 foizi qishloq xo'jaligi korxonalarida yetishtirilgan (13.1 -diagramma).
Respublikamiz bo'yicha fermer xo'jaliklarining qishloq xo'jaligi yal­pi mahsuloti tarkibidagi ulushi 2001-yildagi 5,1% dan 2008-yilda 32,5% ga, ya'ni 6,4 baravar o'sgan. Agar 2000-yilda yetishtirilgan paxta hosi- lining 21 foizi fermer xo'jaliklari hissasiga to'g'ri kelgan bo'Isa, 2006-
yilda bu ko'rsatkich 86 foizdan oshib ketdi, boshoqli don ekinlari yetish- tirish 2000-yilda 15 foizni tashkil etgan boisa, 2006-yilda 75 foizdan iborat bo'ldi. Bu esa Prezidentimizning o'z ma'ruzasida «Shuni mam- nuniyat bilan qayd etish joizki, fermer xo'jaliklari amalda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining asosiy shakliga, uni barqaror rivojlanti- rishni ta'minlashda yetakchi harakatlantiruvchi kucliga aylandi»^], de­gan fikrlari tugal xulosa chiqarish uchun asos bo'ldi.
70 60
•s ⁵⁰

Download 61,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: