Sh. M. Isaboyev materiallar qarshiligi fanidan “

2.Silindrik sterjenlarning buralishidan hosil bo’lgan kuchlanish
 
Buralishda hosil bo‟ladigan deformatsiyalarni aniqlashdan oldin bu sohada 
o‟tkazilgan tajribalarning natijalari bilan tanishib chiqamiz(10-rasm). Agar silindrik 
sterjen sirtiga to‟g‟ri to`rtburchak shaklida to‟r chizib uni buralishga sinasak: 
10-rasm 
1.To‟g‟ri turtburchakli to‟r (11–shakl) parallelogram shaklidagi to‟rga aylanadi.
11–shakl 
Demak sterjenning ko‟ndalang kesimlarida urinma kuchlanishlar hosil bo‟ladi. (12–
shakl) 
12–shakl 

---

11 
Urinma kuchlanishlarning juftlik konuniga asosan sterjenning bo‟ylama 
kesimlarida ham urinma kuchlanishlar hosil bo‟lishi kerak. (13–shakl) 
13–shakl 
2. Sterjenning I va II kesimlari orasidagi masofa va bu kesimlarning diametri 
uzunliklari ham o‟zgarmaydi, bu esa sterjenning ko‟ndalang va bo‟ylama
kesimlarida normal kuchlanish paydo bo‟lmasligidan dalolat beradi. SHunday qilib, 
buralgan sterjenlarning ko‟ndalang va bo‟ylama kesimlarida faqat urinma
kuchlanishlargina hosil bo‟lib, buralgan sterjen sof siljish kuchlanish holatida bo‟ladi. 
3. Sterjenning erkin uchidagi ko‟ndalang kesim diametri AB to‟g‟ri chiziqligicha 
qolib, faqat o‟zining dastlabki holatiga nisbatan biror burchakka aylanadi, ya‟ni A 
nuqta AA
1
yoyi C nuqta esa undan kichikroq CC
1
yoyi bo‟yicha ko‟chadi (14 –
shakl). 
14 –shakl 

---

12 
Buralgan sterjenlarning ko‟ndalang kesimi bo‟yicha urinma kuchlanishning 
taqsimlanish qonunini bilish uchun undan dx uzunlikda I va II kesimlar orasidagi 
qismining deformatsiyasini batafsil o‟rganmoq kerak(15 –shakl) 
. 
15 –shakl 
11-shaklda sterjenning I va II kesimlari orasidagi qismi katta masshtabda 
ko‟rsatilgan. Bu shaklning sirtida(13 –shakl)gi paralellogram CFD
I
E
I
ning bitta KE 
tomonining ko‟chishi KE
I
ko‟rsatilgan.
16 -shakl 
Sterjen sirtida yotgan CDEF elementning siljish burchagi

max -yoyning element 
uzunligiga bo‟linganiga teng: 
.
max
dx
EE
I



---

13 
O‟z navbatida EE
I
- yoy ko‟ndalang kesim doirasidan
EE
I

rd

ga tengligi yaqqol ko‟rinib turibdi. 
SHunday qilib:


мах
r
d
dx

.
Agar shu sterjendan radiusi

ga teng bo‟lgan ikkinchi ichki silindirni qarasak 14-
shakldan ravshandirki 





d
dx
.
SHunday qilib, burilish deformatsiyasi sof siljish deformatsiyasidan iborat 
bo‟lgani uchun uning ko‟ndalang kesimida taqsimlanadigan urinma kuchlanishni sof 
siljishdagi Guk qonunidan topamiz: 








G
G
d
dx
Yuqorida yozilgan formulalardan ko‟rinadiki burilgan sterjenning ko‟ndalang 
kesimlarida siljish deformatsiyasi va urinma kuchlanish kesimning og‟irlik 
markazidan olingan masofaga proporsional ravishda o‟zgarar ekan(17 – shakl).
17 - shakl 

---

14 
Urinma kuchlanishni ko‟ndalang kesim yuza bo‟yicha o‟zgarish qonuni ya‟ni 
epyurasi 18 -shaklda ko‟rsatilgan. 
18 – shakl 
Doiraviy kesimli sterjenning og‟irlik markazida urinma kuchlanish 0 ga teng 
bo‟lib uning chetida (konturida) maksimal qiymatga erishadi. 
Urinma kuchlanish taqsimlanish qonunini bilgandan so‟ng sterjenning muvozanat 
shartidan uning qiymatini aniqlash qiyin emas: