Sana: / sinf: 6 Fan: Tarix Mavzu

IV. O’rganilgan mavzuni mustahkamlash.

• 
  O’qituvchi o’quvchilarni 3-4 ta guruhga bo’lib, mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar va atamalar yozilgan kartochkalarni tarqatib, o’quvchilardan uning izohini so’rash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   O‘rta Osiyolik jangchining qurollarini tavsiflab bering.
   
2. 
   Mil. avv. VI—IV asrlarda 0‘rta Osiyo shaharlarining ko'rinishi qanday bo'lgan? Ularni sanab bering va xaritadan ko'rsating.
   
3. 
   Makedoniyalik Aleksandr So'g'diyonaga qachon yurish bosh­ladi?
   
4. 
   Makedoniyalik Aleksandr bosib olingan hududlarda o‘z hoki- miyatini qaysi yo'llar bilan joriy etgan?
   
5. 
   Spitamen qo'zg'oloni qachon bo'lib o'tdi? Qo'zg'olon qanday yakunlandi?
   
6. 
   Yunon-makedon qo'shinlari O'rta Osiyoga bostirib kirishi sal- biy oqibatlarini sanang.
   
7. 
   Yozuvsiz xaritada Makedoniyalik Aleksandrning O'rta Osiyo bo'ylab o'tgan yo'llarini belgilang.
   

V. Dars yakunlarini chiqarish.

1. O‘quvchilar savollariga javob berish;

2. Yakuniy umumiy xulosa chiqarish;

3. Faol qatnashgan guruh va o‘quvchilarni rag‘batlantirish, baholarni e'lon qilish.

VI. Uyga vazifa.

1. O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

2. Mavzudagi asosiy tushunchilar va atamalarni daftarga yozish.

3. Mаvzuni аsоsiy mаzmunini so`zlаb bеrа оlish.

4. Kеyingi dаrsdа o`rgаnilаdigаn mаvzu bilаn tаnishib kеlish.

Sana: __________________ / sinf: 6

Fan: Tarix

Mavzu: Salavkiylar davlati va Yunon-Baqtriya podsholigi

Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim Salavkiylar davlati va Yunon-Baqtriya podsholigi Ko`nikma: Mavzu yuzasidan atamalarni tanish vaziyatlarda qo`llash malakasi shakllantiriladi Malaka:Egallagan ko`nikmalarni notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, mavzuni sanalari asosida xiranalogik jadval tuza oladi va ularni tanish va notanish vazaiyatlarda qo`llay oladi va farqini ajrata oladi.
	Maqsad va vazifalar	a) Ta’limiy maqsad: O‘quvchilarga O’rta Osiyo salavkiylar davlati tarkibida, Yunon-Baqtriya davlati, Madaniyatning rivojlanishi haqida ma’lumot berish. b) Tarbiyaviy maqsad: O`quvchilarni axillik, do’stlik, vatanparvarlik, boshqa davlatlar tarixiga hurmat ruhida tarbiyalash c) Rivojlantiruvchi maqsad: O`quvchilarni voqea-hodisalarni tahlil qilish qobiliyatlarini rivojlantirish Mustaqil fkrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	Mavzu to’g’risida tassavurga ega bo’lish va mavzuni mustahkamlash
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Og`zaki, yozma savol-javob test. Baholash: 5 balli tizim asosida
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib mav zudagi atamalarni yodlash xarita to’g’risida ishlashni o’rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.	3 daqiqa
O’tigan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
Yangi mavzuni guruhlar bilan ishlash	20 daqiqa
Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
Baholash	3 daqiqa
Uyga beriladigan topshiriqlar	2 daqiqa

Darsning turi: Yangi bilim beruvchi

Dars usuli: Baxs-munozara

Dars jihozi: Tarix darsligi, mavzuga oid xarita, rasm, kompyuter, tarqatma material, testlar, krassvord, daftar, doska, bo’r.

Darsning tuzilishi:
I. Tashkiliy qism

II. O’tilgan mavzuni takrorlash

III. Yangi mavzu bayoni

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

V. Dars yakunlarini chiqarish

VI. Uyga vazifa berish

I. Tashkiliy qism. Sinf xonalarini darsga tayyorlash (salomlashish, davomatni aniqlash), o’quvchilarni darsga jalb qilish. Dunyoda va O’zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklar haqida xabar berish.

II. O’tilgan mavzuni takrorlash.

Uyga berilgan vazifalar topshiriqlar, savollar, testlar bo’yicha bajariladi.

• 
  Guruhlar tuzib kelgan krossvordlardan foydalangan holda o’qituvchi uni yechish uchun guruhlarga tarqatadi. Eng yaxshi tuzilgan krossvordni muallifi va krossvordni yechgan guruhlar rag’batlantiriladi;
  
• 
  Mavzuga oid tuzilgan testlar o’quvchilarga tarqatiladi va to’gri yechgan o’quvchilar rag’batlantiriladi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   O‘rta Osiyolik jangchining qurollarini tavsiflab bering.
   
2. 
   Mil. avv. VI—IV asrlarda 0‘rta Osiyo shaharlarining ko'rinishi qanday bo'lgan? Ularni sanab bering va xaritadan ko'rsating.
   
3. 
   Makedoniyalik Aleksandr So'g'diyonaga qachon yurish bosh­ladi?
   
4. 
   Makedoniyalik Aleksandr bosib olingan hududlarda o‘z hoki- miyatini qaysi yo'llar bilan joriy etgan?
   
5. 
   Spitamen qo'zg'oloni qachon bo'lib o'tdi? Qo'zg'olon qanday yakunlandi?
   
6. 
   Yunon-makedon qo'shinlari O'rta Osiyoga bostirib kirishi sal- biy oqibatlarini sanang.
   
7. 
   Yozuvsiz xaritada Makedoniyalik Aleksandrning O'rta Osiyo bo'ylab o'tgan yo'llarini belgilang.
   

III. Yangi mavzu bayoni.

Mavzu: Salavkiylar davlati va Yunon-Baqtriya podsholigi

Reja:

1. 
   O’rta Osiyo salavkiylar davlati tarkibida
   
2. 
   Yunon-Baqtriya davlati
   
3. 
   Madaniyatning rivojlanishi
   

O`rta Osiyo Salavkiylar davlati tarkibida

Miloddan avvaigi 323-yil 13-iyunda Makedoniyalik Aleksandr vafot etdi. U yaratgan davlat uch qismga: Makedoniya, Misr va Suriyaga bo`linib ketdi. Bu davlatlar Aleksandrning eng yaqin lashkarboshilari tomonidan boshqarilgan. Uzoq davom etgan o`zaro urushlardan keyin, miloddan avvaigi 312- yilda Makedoniyalik Aleksandrning lashkarboshilaridan biri Salavka Bobil (Mesopotamiya) davlati hukmdori bo`ldi. Salavka davlati tarkibiga Mesopotamiya, Eron, Parfiya, Baqtriya, So`g`diyona, Marg`iyona kirar edi.

O`z davlati tarkibiga kirgan O`rta Osiyoni Salavka satrapliklarga bo`ldi, ularning har biriga satrap hukmronlik qilar edi. Davlat mudofaasi va qo`shinlarni tashkil etish bilan sobiq lashkarboshilardan tayinlangan strateg shug`ullanar edi.

Miloddan avvalgi 293- yilda Salavka Sharqiy viloyatlar — Parfiya, Marg`iyona, Baqtriya, So`g`diyona noibi etib o`z o`g`li Antioxni tayinladi. Mil. avv. 280- yilda Salavka vafotidan so`ng Antiox ulkan davlat hukmdoriga aylandi va 20 yilcha mamlakatni boshqardi.

Eslab qoling! Mil. avv. 323-yilda Makedoniyalik Aleksandr vafot etdi. U tuzgan davlat uch qismga bo`linib ketdi: Makedoniya, Misr, Suriya. O`rta Osiyo hududi Suriya davlatiga tegishli bo`ldi.

Yunon-Baqtriya davlatida tangalar hukmdor tasviri bilan zarb etilgan. Dajla daryosi bo`yi — Salavkiyadan Baqtriyagacha karvon yo`li qurib bitkazilgach, jahondagi ko`pgina davlatlar bilan xalqaro savdo-sotiq va madaniy aloqalar jonlandi. Baqtriya orqali Xitoydan Hindistonga boradigan karvon yo`li, shuningdek, Buyuk Ipak yo`lining janubiy tarmoqlari o`tgan edi.

IV. O’rganilgan mavzuni mustahkamlash.

• 
  O’qituvchi o’quvchilarni 3-4 ta guruhga bo’lib, mavzu bo’yicha asosiy tushunchalar va atamalar yozilgan kartochkalarni tarqatib, o’quvchilardan uning izohini so’rash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali mustahkamlanadi;
  
• 
  O’qituvchi bergan quyidagi savollariga o’quvchilarning og’zaki javobi tinglanadi:
  

Savol va topshiriqlar

1. 
   Makedoniyalik Aleksandr imperiyasi qaysi mustaqil davlat- larga bo'linib ketdi?
   
2. 
   Salavka va Antiox haq.da nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Parfiya va Baqtriya qachon Salavkiylar davlatidan mustaqil bo'ldilar?
   
4. 
   Yunon-Baqtriya podsholigi qachon tashkil topdi?
   
5. 
   Yunon-Baqtriya davlati tarixida ko'chmanchi yuechjilarning qanday o'rni bor?
   
6. 
   “Ellinlashtirish” atamasining ma’nosini tushuntirib bering.
   
7. 
   Yozuvsiz xaritada Salavkiylar davlati va Yunon-Baqtriya pod­sholigi hududlari chegarasini belgilang.
   

V. Dars yakunlarini chiqarish.

1. O‘quvchilar savollariga javob berish;

2. Yakuniy umumiy xulosa chiqarish;

3. Faol qatnashgan guruh va o‘quvchilarni rag‘batlantirish, baholarni e'lon qilish.

VI. Uyga vazifa.

1. O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

2. Mavzudagi asosiy tushunchilar va atamalarni daftarga yozish.

3. Mаvzuni аsоsiy mаzmunini so`zlаb bеrа оlish.

4. Kеyingi dаrsdа o`rgаnilаdigаn mаvzu bilаn tаnishib kеlish.

Sana: __________________ / sinf: 6

Fan:Tarix

Mavzu:Qadimgi Xorazm, Qang’ va Dovon davlati
Darsning texnologik haritasi

№	Malaka talablari	Bilim Qadimgi Xorazm, Qang’ va Dovon davlati Ko`nikma: Mavzu yuzasidan atamalarni tanish vaziyatlarda qo`llash malakasi shakllantiriladi Malaka:Egallagan ko`nikmalarni notanish vaziyatlarda qo`llay oladi. Kompitensiya: Tushuna oladi, mavzuni sanalari asosida xiranalogik jadval tuza oladi va ularni tanish va notanish vazaiyatlarda qo`llay oladi va farqini ajrata oladi.
	Maqsad va vazifalar	-o’quvchilarga Qadimgi Xorazm, Qang’ va Dovon davlati haqida ma’lumot berish; -o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash; -o’quvchilarning mustaqil ishlash qobiliyatini oshirish; Mustaqil fkrlashga o’rgatish. O`quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uyg`otish, bilimlarini kengaytirishga erishish.
	O`quv jarayonini mazmuni	Mavzu to’g’risida tassavurga ega bo’lish va mavzuni mustahkamlash
	O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi	Metod: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy Usul: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash Shakl: yakka va guruhlarga ishlash Vosita: Darslik? Testlar? Jadavallar, audio va video materilalar, didaktik va tarqatma materiallar Nazorat: Og`zaki, yozma savol-javob test. Baholash: 5 balli tizim asosida
	Uyga vazifa	Mavzuni o`qib o`rganib mav zudagi atamalarni yodlash xarita to’g’risida ishlashni o’rganib kelish

Darsning texnik chizmasi:

Dars bosqichlari	Vaqt
Tashkiliy qism.	3 daqiqa
O’tigan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
Yangi mavzuni guruhlar bilan ishlash	20 daqiqa
Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
Baholash	3 daqiqa
Uyga beriladigan topshiriqlar	2 daqiqa

Dars turi:yangi tushuncha,bilimlarni shakllantirish.

Dars metodi:Blits-so’rov,suhbat metodi.

Dars jihozi:darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, texnik vosita
Darsning borishi

1. 
   Tashkiliy qism:
   

O’quvchilarni darsga jalb etish,tezkor o;’rg anilgan raqamlar bilan 1,2,3 raqamlarbilan sinf o’quvchilarni guruhlarga ajratish. 5 daqiqa

2. 
   O’tilgan mavzuni takrorlash.
   

O’tilgan mavzu: Salavkiylar davlati vaYunon-Baqtriya podsholigi.

Bu o’rinda Blits-so’rov metodidan foydalaniladi. 10 daqiqa

Har bir o’quvchiga quyidagi jadval beriladi.

Ushbu usul o’quvchilarni harakatlar ketma-ketligini tashkil etishga , mantiqiy fikrlashga o’rganayotgan predmeti asosida xilma-xil fikrlar, ma’lumotlar ichidan kerakligini tanlab oladi.

t/r		Salavkiylar davlati	Yunon-Baqtriya
1	Diodot qaysi davlatga hukmronlik qilgan?		+
2	Salavka qaysi podsholik hukmdori?	+
3	Antiox mil. avv. 280 yilda qaysi davlatga hukmronlik qilgan?	+
4	Qaysi davlat 120 yil hukmronlik qilgan?		+
5	Qaysi davlatda tangalar hukmdor tasviri bilan zarb etilgan?		+
6	Diodotdan keyingi Yevtidem qaysi davlatga hukmronlik qilgan?		+
7	Yuechji qabilalari tomonidan qaysi davlat bosib olingan?		+
8	Antiox qaysi davlat hukmdorining o’gli?	+
9	Mesopotamiya, Eron, Parfiya lar qaysi davlat tarkibiga kiradi?	+
10	Mil. avv. 140-130 yillarda qaysi davlat bosib olinadi?		+

O’quvchilar bilimi quyidagicha baholanadi:

9-10 ta to’g’ri javobga 5 ball

7-8 ta to’g’ri javobga 4 ball

4-6 ta to’g’ri javobga 3 ball

2-3 ta to’g’ri javobga 2 ball

0-1 ta to’g’ri javobga 1 ball
III. Yangi mavzuni tushuntirish 7 daqiqa

Reja:

1. 
   Qadimgi Xorazm
   
2. 
   Qang’ davlati
   
3. 
   Dovon davlati.
   

Qadimgi Xorazm.Miloddan avvalgi IV asrda Xorazm ahamoniylar davlatidan mustaqil davlatga aylandi. Makedoniyalik Aleksandr va Salavkiylar hukmronligi davrida ham Xorazm davlati mustaqil edi. Bu o’lka aholisi xo’jaligining asosini dehqonchilik tsahkil etgan.

Xorazm shaharsozlik boshlanishi miloddan avvalgi VII asrga borib taqaladi(ko’zaliqir shahri xarobalari).Xorazmda asosan Hunarmandchilik yuksak darajada rivoj topgan. Kulolchilik, temir, mis, asboblar, qurollar, zargarlik buyumlariga talab katta bo’lgan.

Qadimgi Qang’ davlati.Xitoy manbalarida bu davlatning Qang’yuy deb atalgani ma’lum. Miloddan avvalgi III asrda unga saklar asos solishgan. Qadimshunoslarning aniqlashicha Toshkent viloyatining oqqo’rg’on tumanidagi qang’ha shahar xarobasi saklarning o’sha kezlardagi poytaxti Qang’dez bo’lib, unga miloddan avvalgi III asrda asos solingan. Xitoy tarixchilari bu shaharni Bityan deb atashgan.

Qang’ davlatining asosiy shaharlari Sirdaryo sohillari bo’ylab joylashgan edi. Miloddan avvalgi II asr oxirida Qang’ qabilalarning eng qudratli dvalat birlashmasiga aylandi.Uning hukmdorlari hatto o’z nomidan tanga zarb qiladi. Qang’ davlatida ulkan istehkomlar, qal’a, shahar ibodatxonalari, savdo va hunarmandchilik mahallalri barpo etiladi.

Dovon davlati. Dovon davlati tarixi haqidagi batafsil ma’lumot xitoy yilnomalarida uchraydi va ular milodiy I-II asrlarga doirdir. Bu davlat taxminan , miloddan avvalgi III asrdn to milodiy II asrgacha mavjud bo’lib Farg’onada joylashgan.

Qadimshunoslar topgan dalillar Xitoy solnomalaridagi malumotlarni tasdiqladi: miloddan avvalgi II-I asrlarda Farg’ona Yuksak taraqqiy etgan, aholisi ko’p sonli, yaxshi qurollangan va mashq ko’rgan qurolli kuchlarga ega davlat bo’lgan.

Farg’ona davlatining Sho’rabashat, Uchqo’rg’on singari va boshqa shaharlari atrofidagi aholisi yerni ishlash , sholi va bug’doy yetishtirish, bog’dorchilik va uzum yetishtirishda katt yutuqlarga erishgan.


IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.15 daqiqa.

Darsning bu bosqichi o’quvchilarning matn ustida ishlab,ulardagi eng muhim fikr va ma’lumotlarni ajratib olish ko’nikmasini rivojlantirish maqsadini ko’zda tutadi. Bu bosqichda klaster usulidan foydalaniladi.

Qadimgi Xorazm Mil.avv .VII a.-mil. IV a. Ko’zaliqir, Tuproqqal’a

Hukmdorlari: -mil.avv. VI asrda Saksafar -mil.avv. IV asr Farasman -mil. III a. Arusmaxa I, Vazyamar

Asosiy xususiyatlari: -Qadimgi Sharqning ilk sivilizatsiyalaridan biri; -O’ziga xos madaniyatga egaligi; -O’rta Osiyodagi dastlabki yozuvning paydo bo’lganligi -Yirik sug’orish inshootlarining mavjudligi;

Hududi: Amudaryo quyi oqimi Xorazm, Qoraqalpog’iston, Toshovuz viloyati.

Qang’ davlati Mil. av. III a.- mil. III a Qang’ha, O’tror

Hududi: Toshkent vohasi, Chimkent vil., Sirdaryoning quyi havzasi

Asosiy xususiyati: Saklarning yunon- makedon hukmronligiga qarshi kurashda davlatning tashkil topishi

Madaniyati: -Qovunchi madaniyati -Qang’ xarobasi -Choshtepa yodgorliklari