Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR
1. Ishqalanish deganda nimani tushunasiz, uning qanday turlarini bilasiz?
2. Ishqalanish kuchi deb nimaga aytiladi? Ishqalanish koeffitsienti nimalarga bog’liq?
3. Tinchlikdagi ishqalanish koeffitsienti bilan sirpanish ishqalanish koeffitsientlari qanday farq qiladi?
4. Qiya tekislikda jism muvozanat vaziyatda turishi uchun ishqalanish koeffitsienti va
tekislikning qiyalik burchagi orasida qanday munosabat bajarilishi kerak?


LABORATORIYA ISHI № 6


AMPERMETR VA VOLTMETR YORDAMIDA O’TKAZGICHNI QARSHILIGINI ANIQLASH
Ishning maqsadi:Zanjirning bir qismi uchun Om qonunini o’rganish.
Kerakli asbob va jihozlar:Jhp-3000A rusumli tok manbayi, voltmetr, ampermetr, qarshiliklar to’plami, kalit va ulash simlari.


NAZARIY QISM
O’tkazgichga berilgan kuchlanish (potensiallar farqi) bilan tok kuchi orasida ma’lum bog’lanish mavjud. Bu bog’lanishni o’tkazgich (elektr qarshilik) ning volt-amper xarakteristikasi (VAX) ifodalaydi. Metall o’tkaz­gichning volt-amper xarakteristikasi eng soddadir. Bu bog’lanishni birinchi bo’lib nemis olimi Georg Om aniqlagan. Shuning uchun tok kuchi bilan kuchlanish orasidagi munosabat Om qonuni deb ataladi.
O’tkazgichning VAXni olish uchun kuchlanishning turli qiymatlarini beruvchi tok manbayi, elektr qarshilikka ega boUgan o’tkazgich, ampermetr va voltmetrdan iborat zanjir tuzamiz:

4.1- rasm
Zanjirga berilayotgan kuchlanish miqdorini asta-sekin oshira borsak, tok kuchining qiymati ham oshayotganligini kuzatamiz. Shuningdek, tok kuchi va kuchlanish orasidagi I=f(U) munosabatning chiziqli ekanligini tajriba tasdiqlaydi.
Tajribalar asosida nemis fizigi G.Om 1827 yilda ushbubog’lanish mavjudligini aniqladi.



4.2- rasm
Bu bog’lanish quyidagicha ifodalanadi:
(1)
(1) ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonunining ifodasi bo’lib, u quyidagicha ta’riflanadi: Zanjirning bir jinsli qismidan o’tayotgan tok kuchi shu qism uchlaridagi kuchlanishga to’g’ri va shu qismning elektr qarshiligiga teskariproporsional bo‘ladi. Son qiymati IR ga teng bo’lgan kattalik mazkur o’tkazgichdagi kuchlanishning tushishini beradi, ya’ni
U = IR (2)