Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika va magnetizm kafedrasi

8.1-rasm.
Bu tenglamani skalyar ko’rinishda yozib olamiz. Buning uchun x o’qini qiya tekislik bo’yicha pastga tomon, y o’qini esa x o’qiga perpendikulyar va yuqori tomonga yo’naltiramiz.
(4)
(5)
Bundan quyidagini olamiz: (6)
(7)
Demak taxtacha xarakatlanishi uchun Og’irlik kuchining P_x tashkil etuvchisi sirpanish ishqalanish kuchidan katta bo’lishi kerak. Qiyalik burchagi kichik bo’lganida og’irlik kuchining P_x tashkil etuvchisi sirpanish ishqalanish kuchidan kichik bo’ladi. Qiyalik burchagini oshirsak, uning ma’lum qiymatida P_x=f bo’ladi. Bunda bo’ladi. Demak
(8)
(6) dan foydalanib, (8) ni yozsak,
(9)
bundan quyidagini olamiz:
(10)
Trigonometriyadan ma’lumki, tribometr balandligi va asosi uzunligi orqali qiyalik burchagini kabi aniqlash mumkin. Shuni hisobga olsak,
(11)
ga ega bo’lamiz.


QURILMANING TUZILISHI VA ISHLASHI
Tribometr yordamida tinchlikdagi ishqalanish va sirpanish ishqalanish koeffitsientlariini aniqlash mumkin. Tribometr uzunligi 75 sm va kengligi 12 sm bo’lgan taglikka mahkamlangan.
Tribometrning silliq sirti ustiga yog’och taxtacha qo’yilgan bo’lib, tribometr gorizontal vaqtida u tinch turadi. Uni harakatga keltirish maqsadida tribometr burchagini sekin oshiramiz. Qiyalik burchagining ma’lum qiymatida taxtacha tekis harakatlana boshlaydi. Shu burchakni o’lchash orqali sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti (11) formula yordamida aniqlanadi.
ISHNI BAJARISH TARTIBI
1. Laboratoriya ishining yo’riqnomasi bilan tanishib bo’lgach, qurilmani ishga tushirish uchun o’qituvchidan ruxsat oling.
2. Tribometrni gorizontal holatda o’rnating.
3. Yog’och taxtachani tribometr ustiga qo’ying.
4. Taxtachani harakatga keltirish uchun tribometr burchagini sekin oshiring va taxtacha tekis harakatlanshiga erishing.
5. Shu vaqtda tribometr balandligini va asosini chizg’ich yordamida o’lchang.
6. (11) formuladan foydalanib, sirpanish ishqalanish koeffitsiyentini aniqlang.
8. Tajribani bir necha marta o’tkazing va o’lchashlarning nisbiy va absolyut xatoliklarini aniqlang va natijalar asosida quyidagi jadvalni to’ldiring.

№	S (sm)	h (sm)					ε, %
1
2
3
…