Sa’dullo Quronov galaktikada bir kun (ilmiy-fantastik qissa) Toshkent «Akademnashr»

MEHMONDO‘ST ZAGUNLIKLAR
Al-Toyir – Yerga yaqin yulduzlarning yana biri. 
Bu yulduz Yerdan 16,8 yorug‘lik yili uzoqligida joy-
lashgan. Bir yorug‘lik yili yorug‘likning bir yilda bo-
sib o‘tadigan masofasiga teng ekanini hisobga olsak, 
Al-Toyirdan tarqalgan yorug‘lik Yergacha deyarli 17 yilda 
yetib  keladi.  Yerdan  uchirilgan  eng  tez  uchar  qurilma  – 
«Voyager-1» esa Al-Toyirga million yildagina yetib borishi 
mumkin.  Endi  «Ko‘kkezar»ning  qanchalar  tezkor  ekani-
ni tasavvur qilgan bo‘lsangiz kerak?! Ammo «Ko‘kkezar» 
qanchalar  tez  uchmasin,  cheksiz  koinot  bag‘rida  tosh-
baqaday imillab qolishini ham unutmang. Axir, Al-Toyirga 
o‘xshagan yulduzlar galaktikamizda 200 milliarddan ortiq. 

---

61
Bizning  galaktikamizga  o‘xshagan  galaktikalarning  esa 
koinotda sanog‘i yo‘q.
Xo‘sh,  koinotdagi  bu  yulduzlar  qanday  qilib  yorug‘lik 
nurini taratadi va nimaning hisobiga doim lovullab turadi? 
Keling, buni Quyosh misolida tushunib olamiz.
Quyoshni ulkan tajribaxonaga qiyoslash mumkin. Chun-
ki uning ichidagi turli-tuman moddalar bir-biriga qo‘shilib 
yangi moddalarni hosil qiladi. Qizig‘i, Quyosh ana shun-
day «kimyoviy tajribalar» evaziga misli ko‘rilmagan issiqlik 
energiyasini ishlab chiqaradi.
Olimlarning aniqlashicha, Quyoshda 69 xil kimyoviy ele-
ment bor. Lekin Quyoshning 98 foizi vodorod va geliydan 
tashkil  topgan.  Bilsangiz,  vodorod  ham,  geliy  ham  hid-
siz, rangsiz, juda yengil gaz hisoblanadi. «Unday bo‘lsa, 
Quyosh ham yengilgina havo shari ekan-da», – deyish-
ga shoshilmang. Quyoshdagi vodorod va geliy juda zich 
bo‘lib, temirdan ham og‘irroq.
Quyoshda  issiqlik  energiyasi  va  yorug‘likning  hosil 
bo‘lishi juda ham g‘aroyib jarayondir. Quyoshning asosiy 
yoqilg‘isi vodorod tarkibidagi yadrolar bir-biriga urilib geliy 
gazini hosil qiladi. Vodorod yadrolari bir-biriga urilayotgan 
vaqtda  esa  tasavvur  qilish  qiyin  bo‘lgan  energiya  hosil 
bo‘ladi. Qarang, hatto ko‘zga ko‘rinmas o‘ta mayda zar-
ralarning ham ana shunday cheksiz energiyasi bor ekan. 
Fanda bu jarayon «yadroviy sintez» deb ataladi.
Bilasizmi, o‘zi kichkina bo‘lsa ham, katta davlatlarning ku-
lini ko‘kka sovurib yuboradigan dahshatli qurol – atom bom-
basi ham yadroviy sintezning natijasidir. Quyoshning ichida 
esa soniyasiga millionlab «atom bomba»lari portlaydi.
Xullas, bu safar «Ko‘kkezar» ekipaji uchun kutilmagan 
voqea  bo‘ldi. To‘g‘ri, Ahmad  istalgan  tuynukka  tavakkali-
ga kirib ketishning oqibati yomon bo‘lishini yaxshi bilardi. 
Ammo u Yerdan bu qadar uzoqlashib ketishlarini kutma-

---

62
gandi. Shu sababli hozir hammadan ham Ahmadga qiyin 
edi. Shu tobda uning xayolida faqat bir o‘y aylanardi: «Endi 
mening taqdirim nima bo‘ladi? Axir, men bir kechada uyim-
ga qaytmoqchi edim-ku!»...
Voqealar  bunaqa  tus  olishini  kutmagan  Margol  ham 
nima qilarini bilmay boshini changallagancha o‘tirib olgan. 
U har-har zamon «esiz, esiz» deb bir Ahmadga, bir Mokiga 
qarab  qo‘yardi.  Bu  vaziyatda  uning  kallasiga  biror  jo‘yali 
fikr kelishi dargumon.
Ahmad «Ko‘kkezar» oynasidan moviy rangdagi Al-Toyir 
yulduzini kuzatar ekan, gap boshladi:
– Uydan shu qadar uzoqqa kelib qoldikki, ortga qaytish-
ning deyarli imkoni yo‘q.
– Nega endi?! – so‘radi Margol.
– Koinotda gravitatsiya to‘lqinlari juda-juda ko‘p. Ular-
ning qay biri Yergacha olib borishini aniqlashga esa million 
yillar kerak bo‘ldi. Men Quyosh tizimidagi barcha sayyo-
ralar, ularning joylashuv o‘rni haqida juda yaxshi bilardim. 
Shuning  uchun  kerakli  yo‘nalishni  aniqlash  qiyin  bo‘lma-
gan. Endi bo‘lsa hali o‘rganilmagan yulduz va sayyoralar 
qarshisida turibmiz!
–  Galaktikaning  mukammal  xaritasi!  –  dedi  Moki  va 
nimanidir  esdan  chiqargan,  shekilli,  boshini  qo‘llari  bilan 
chayqata boshladi. – Judayam eskirib ketganman-da, es-
lolmayapman... Ha, senga galaktikaning mukammal xari-
tasi kerak!
– Shunday xarita bormi?
–  Bor.  Uni  qadimgi  meriyaliklar  tuzishgan.  Xaritadan 
Somon  yo‘li  galaktikasi  va  uning  yo‘ldoshlari  –  Katta  va 
Kichik Magellan bulutlarining barcha yulduzlari joy olgan. 
Faqat xarita hozir qayerda ekanini bilmayman.
– Agar uni topsak, «Ko‘kkezar» bilan galaktikaning is-
talgan joyiga borish mumkin bo‘ladi, to‘g‘rimi?! – Ahmad-
ning ko‘ngli biroz yorishdi.

---

63
– Ha, bu xaritada galaktikadagi barcha jismlarning joy-
lashgan o‘rni aniq ko‘rsatilgan, – dedi Moki. – Ammo uni 
izlab topishimizga ko‘zim yetmaydi. Chunki marsliklar ham 
shu xaritani juda uzoq yillar davomida qidirishgan.
– Tushkunlikka  tushib  o‘tirgandan  foyda  yo‘q! Yaxshi-
si, kallani ishlatib biror chora izlab topaylik, – endi Margol 
ham boshini ko‘tarib suhbatga aralashdi.
– Menda bir g‘oya bor, – dedi Ahmad ko‘rsatkich bar-
mog‘ini yuqoriga ko‘tarib, – Al-Toyir juda katta yulduz, hoy-
nahoy, uning atrofida ham sayyoralar bo‘lsa kerak.
– Al-Toyir  tizimida  5  ta  yirik  sayyora  mavjud.  Ulardan 
eng mashhuri Zagun sayyorasi hisoblanadi, – dedi Moki.
– Zagun sayyorasi haqida men ham o‘qiganman. Kitob-
larda zagunliklarni «juda mehmondo‘st» deb yozishgan, – 
Margol Mokining so‘zlarini tasdiqlab qo‘ydi.
Shundan  so‘ng  Ahmad  do‘stlariga  o‘ylagan  g‘oyasini 
tushuntirdi. Unga ko‘ra, Al-Toyir yulduzi atrofidagi biror ti-
rik sayyoraga qo‘nib, u yerning tarixchi olimlaridan yordam 
so‘rash kerak bo‘ladi. Kim biladi deysiz, balki, zagunliklar 
galaktika xaritasi haqida eshitishgandir.
Xullas, Ahmadning taklifi hammaga birday ma’qul bo‘l-
di. Shu tariqa ko‘ngillarida umid uyg‘ongan qahramonlari-
miz Zagun sayyorasiga qarab uchib ketishdi.
Yerlik  olimlar  uchun  hali  ma’lum  bo‘lmagan  Zagun 
ekzosayyorasi  Al-Toyir  tizimidagi  beshta  sayyoraning 
biri edi.