Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Mashina detallari yuzalari sifatining ahamiyati.

Detal yuzasining sifati uni ishlash jarayonida muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib detalning yemirilishga chidamliligi uning yuzasini sifatiga bog’liq. Sifat o’z navbatida makrogeometriya, to’lqinsimonlik va g’adir-budirlik bilan xarakterlanadi.

Agarda detal yuzasi makronotekis va to’lqinsimon bo’lsa yemirilish ham notekis bo’ladi. Bunday hollarda avval ko’tarilib chiqqan yuzachalar yemiriladi. Agarda yuza g’adir-budirligi katta bo’lsa yuqoridagi jarayon yanada intensivlashadi.
Qo’zg’almas birikmalarni sifati. Bu birikmalar sifatli ishlashi va yemirilishga chidamli bo’lishi uchun ularning detallarini yuzalari yuqori tozalikka ega bo’lishi kerak.
Detalnining mustahkamligi. Yuzaning sifati detalning mustahkamligini bevosita belgilovchi omil. Yuza g’adir-budirligi kichik bo’lsa materiallarni charchash mustahkamligini oshiradi va mikroyoriqchalar hosil bo’lish jarayonini susaytiradi. Qoldiq kuchlanishlarning ta’sirini kamaytiradi.
Korroziyaga qarshilik. Detallarda korroziya turli gazlar suyuqliklar va atmosfera ta’sirida sodir bo’ladi. Detal yuzasi qancha g’adir-budir bo’lsa shu oraliqlarga yuqoridagi jinslar ko’p miqdorda kirib olib korroziyani tezlashtiradi.
Bundan tashqari, yuza sifati detalning boshqa xususiyatlarini ham belgilaydi. Masalan, tozalik, deqorativ ko’rinish, birikmalarni mustahkam hosil qilish, o’lchov asboblarini aniq ishlashini ta’minlash va shu kabilar.

6. Yuza g’adir-budirligini belgilovchi ko’rsatkichlar.

Mexanik ishlov berish natijasida hosil bo’lgan g’adir-budirlk deganda nisbatan kichik qadamlarda takrorlanuvchi va yuza relyefini hosil qiluvchi notekisliklar yig’indisi tushuniladi. Bu g’adir-budirlik bazaviy uzunlik doirasida baholanib, uzunlikning kattaligi yuzaning turiga bog’liq.

Bazaviy uzunlik S ning kattaligi 0,01 dan 25 mm gacha bo’ladi. Texnologik mashina va jihozlarning detallarini yuzalarini g’adir-budirligini o’rganish uchun operatsiyaiyotda ikkita ko’rsatkich Ra va Rz yyetarli deb hisoblaymiz.
Ra - yuza profilining o’rtacha arifmetik og’ishi bo’lib og’ishlar h ning absolyut miqdorini o’rtacha arifmetik qiymatiga teng va bazaviy uzunlik chegarasida o’lchanadi (4.2-rasm).

_l 
₁ b
Ra = hdx
a
yoki



Ra = _ hi
i 1
(4.1)

3.6-rasm. YUza relgefining tuzilishi.

Rz – o’nta nuqta bo’yicha notekisliklar bo’lib, bu bazaviy uzunlik doirasida

o’lchanayotgan profilli beshta eng baland va beshta eng past nuqtalarning (N) o’rtasidagi masofa.

_{Rz =} (H₁ + H ₃ + H ₅ + H ₇ + H ₉ )  (H ₂ + H ₄ + H ₆ + H ₈ + H₁₀ )
5
(4.2)

R_max - bu notekislikni eng baland nuqtasi. Yuza g’adir-budirligining boshqa
ko’rsatkichlari GOST 2789-73 keltirilgan.