Республика илмий-амалий масофавий онлайн конференцияси

ПРОФЕССИОНАЛ ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА НАЗАРИЯ ВА АМАЛИЁТ ИНТЕГРАЦИЯСИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АҲАМИЯТИ
Ғаффаров Феруз Ҳасанович, педагогока фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD),
Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институтининг (DcS) докторанти
Инсон фаолияти турларида назарий билим ва амалий тажрибанинг ўзаро боғлиқлиги дунёни, билим ҳақиқатини билиш муаммосини ҳал қилишда муҳим омил ҳисобланади. Назария ва амалиётнинг ўзаро боғлиқлиги бирлик шаклида намоён бўлади: билиш ва амалиёт инсон ҳаракатининг ягона ҳаракатига қўшилиши биланоқ, билим дарҳол фаоллашади, ўзгарувчан ҳаракатларнинг иштирокчисига айланади ва яратувчига айланади. Ҳақиқий назарий билимларни шакллантириш жараёни амалиётсиз имконсиздир. “Гипотезалардан келиб чиқадиган назариялар асосли ва амалда синаб кўрилган, тушунчалар, хулосалар, ғоялар, блоклар, бўлимлар шаклида ишлаб чиқилган назариялар ҳақиқий илмий билимлардир" Ушбу таъриф замонавий билимлар ҳақиқатининг талқинидир.
Замонавий методология нуқтаи назаридан назария ва амалиётнинг ўзаро боғлиқлиги тўғрисидаги қоидалар педагогика соҳасига, таълим тўғрисидаги билимларнинг илмий тизимига нисбатан қўлланилади.Таълим амалиёти педагогиканинг шаклланишидаги биринчи босқич бўлиб, унинг бошланиши ибтидоий жамиятга тўғри келади ва у ҳозирги кунгача давом этмоқда.
Таълим тарихининг мутахассиси П. Монронинг таъкидлашича, таълим амалиёти ўқув фаолияти жараёнида ривожланиб, такомиллашмоқда. "Ҳаётий эҳтиёжларни қондириш бўйича амалий ишлар тобора аниқланиб борар экан , ишнинг биринчи босқичидаёқ барча зарур усулларини ўрганиш жараёни аниқланади." Таълим, фаолият сифатида, назарий билимларни талаб қилади. Амалий фойдаланиш учун қонунлар ва қонунларни шакллантиришга имкон берадиган назариялардан, умумлаштирилган тизимли билимлардан ташкил топган педагогика фани инсон ва унинг мавжудотининг моҳиятини фалсафий тушуниш натижасида вужудга келади.
Россия олимлари тадқиқотларида назария ва амалиётнинг ўзаро боғлиқлиги таҳлили қуйидаги нуқтаи назарларни очиб берди: В.В. Краевский фикрича, педагогик фан ва педагогик амалиётнинг нисбати икки турдаги фаолиятнинг нисбати сифатида намоён бўлади: илмий ва амалий. Б. М. Бим-Баднинг фикрига кўра, назария ва амалиёт аксиоматика, муаммолар ва методологиянинг бирлигидир. Бирлик иерархик кетма-кетликда ташкил этилган: аксиоматика - фанларга бўлган эҳтиёж билим ва амалиёт вазифалари билан олдиндан белгиланади; муаммолар - билимларнинг мантиғи, муаммоларни ҳал қилишда антропологик ёндашувни талаб қилади, бу эса педагогика нуқтаи назаридан шахс тўғрисидаги билимларни изоҳлашни таъминлайди; методология - билим манбалари ва билиш усулларини уларнинг педагогик талқинини ҳисобга олган ҳолда танлаш принципини оп ичига олади.
Бим-Бад Б.М. педагогик билимлар инсониятнинг тарихий тажрибаси билан тасдиқланган назарий ва амалий комбинациядир, деб ҳисоблайди.
Қадимдан донишмандлар “ҳақиқат таққослаганда билинади” деб бежиз айтмаганлар. Шу маънода турли педагогик тизимларни, ўтмиш ва замонавий тажрибани, хорижий ва миллий тизимни таққослаш таълим-тарбиянинг ҳаққонийлик даражасини аниқлаш имкониятини беради. Ривожланган хорижий мамлакатлар тажрибасини, таълим-тарбиясининг қиёсий таҳлили мамлакатимиз таълим тизимини такомиллаштириш ва инновацион таълимни ривожлантиришга андоза бўлиб хизмат қилади. Шу ўринда Германия давлатидаги “дуал тизим” - касбий таълим ва ишлаб чиқариш амалиёти узвийлиги, самарадорлиги юқоридаги фикрларга мисол бўлади.
Шундай қилиб, таълимда назария ва амалиётнинг ўзаро боғлиқлиги бирлик, ўзаро боғлиқлик ва ўзаро таъсир амалга ошириладиган яхлит тизим шаклида амалга оширилади.
Интеграция (лотинча - яхлит) тизимнинг тадқиқот объектини тавсифлайди. Интеграция тушунчаси кўп босқичли. Биринчидан, бу тизимнинг алоҳида қисмлари ва функцияларининг боғлиқлик ҳолатини англатади. Иккинчидан, бу тизим таркибий қисмларининг конвергенция ҳолатига олиб келадиган жараён. Учинчи даражадаги интеграция бу табақалаштириш билан бир вақтда содир бўладиган фанларнинг яқинлашиши ва алоқаси жараёнидир. Тадқиқотларга кўра, интеграциянинг самарадорлигини профессионал таълим тизимига қўлланилиши мумкин.
Интеграция тушунчаси табақалаш тушунчаси билан боғлиқ. Дифференция (дифференция - лотинча фарқлаш) - бутунни қисмларга ва қадамларга бўлиш. Интеграция тушунчаси синтез тушунчаси билан ҳам ўзаро боғлиқдир. Синтез (синтез - лотинча уланиш) турли хил жисмларнинг яхлит бир тизимга - ақлий ёки ҳақиқий боғлиқлиги. Интеграция ва синтезни таққослашни Максимова В.Н. "Таълим тизимига интеграция" мавзусидаги ишида батафсил таърифлайди. Муаллиф интеграцияни "... билимларни ривожлантиришнинг янада умумий ва кўп қиррали усули ва синтез билан солиштирганда когнитив фаолият тури сифатида кўриб чиқади ва синтез бу фаолиятнинг махсус циклидир, интеграция жараёнини якунлайди ва мустақил билим соҳасини шакллантириш учун замин яратади." "Ўзаро таъсирланиш замонавий фикрлашнинг умумий методологияси, универсал мантиқий усуллари туфайли турли хил тизимлардаги илмий билимларнинг мувофиқлигини таъминлайди." Шунинг учун интеграция синтезга нисбатан кенгроқ тушунчадир. Максимова В.Н. фикрига кўра интеграцияга бўлган қизиқиш, фаолиятнинг бир туридан иккинчисига ўтиш қобилиятига эга бўлган, замонавий мутахассиснинг профессионаллигининг кўрсаткичи бўлган интеграциялашган турдаги мутахассисларга эҳтиёж борлиги билан изоҳланади.
Янги шароитда мутахассислар тайёрлашга қўйиладиган талаблар олимларни таълим мазмунидаги қарама-қаршиликларни бартараф этишга қаратилган воситаларни излашга ундади. Таълим интеграциясининг воситаси сифатида объектлараро алоқаларнинг дидактик назарияси яратилди.
Назариянинг асосий қоидалари касбий таълимда қуйидагича қўлланилиши мумкин:
- фанлараро муносабатлар - бу таълим интеграцияси ва ўқувчининг яхлит ривожланиши воситаси;
- фан билимлари интеграциясининг умумлаштирилган таркибий бирликлари мураккаб муаммолар кўринишида пайдо бўлади, уларнинг таркибий элементлари (объектлараро жиҳатлар, тушунчалар таҳлили, етакчи ғоялар, мунозарали фактлар) ажратилган;
- объектлараро алоқаларнинг таснифини ишлаб чиқиш ва уларнинг турларини ўрганиш (ахборот, тезкор, тезкор, ташкилий ва услубий);
- замонамизнинг глобал муаммоларини акс эттирадиган мураккаб таълим муаммоларини ўрганишга қаратилган интеграл дидактик тизимларни яратиш учун услубий технологияни яратиш ;
- ўқишни ташкил этишнинг мураккаб шаклларини тавсифлаш (ўрнатилган дарслар, кенг қамровли экскурсиялар, кенг қамровли маъруза, топшириқ, офсет);
-жисмлараро алоқаларнинг билим тизимини шакллантиришга, фанлараро кўникмаларга, талабаларнинг кенг когнитив қизиқишларига таъсир этишини исботлашда ва ҳоказо.
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, ҳозирги вақтда жаҳон ривожланган мамлакатларида жамиятни иқтисодий ривожлантириш учун ўз профессионал таълим тизимларини ислоҳ қилиш зарурлигини англаб етганлар. Таълимга нисбатан мазкур ёндашувнинг муҳимлигини америкалик бизнесмен Жон Гриллос шундай ифодалайди: ”ўқувчилар у ёки бу соҳада олаётган билимлари ҳар йили ўзгаради ва баъзан ўқувчилар уларни ўзлаштирмасдан эскиради. Бинобарин, иқтисодиётга ўз билим ва кўникмаларини мустақил такомиллаштиришга, зарур ҳолда янги билимлар ва касбларни ўзлаштиришга қодир бўлган ёшлар келиши муҳимроқдир”.