Республика илмий-амалий масофавий онлайн конференцияси

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Mirziyoyev SH.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”. T.: “O’zbekiston”-2017,488-bet.
2. Mirziyoyev SH.M. “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. T.: “O’zbekiston”-2016,56-bet.
3. 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
4. Bikboyeva N.U., Ibragimova Z.I., Kosimova X.I. “ Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda matematik tasasvvurlarni shakllantirish” T.: “O’qituvchi”-1995.
5. Jumaev M.E. “Matematika o’qitish metodikasi”.T.: “Ilm –Ziyo”-2003.


OTA-ONANING BOLA TARBIYASIDAGI O‘RNI
Dehqonova Gulnora Guliston shahar
10-umumiy o’rta ta’lim maktabi boshlang’ich ta’lim o’qituvchisi
O‘zbekiston istiqlolga erishgach, ajdodlar qoldirgan boy madaniy merosni tiklash va yanada rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi. Buyuk alloma va aziz avliyolarimiz muqaddas kadamjolarini ta’mirlash va obodonlashtirish, ularning boy ilmiy-madaniy merosni o‘rganish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Imom al Buxoriy, Imom at Termiziy singari benazir allomalarning muborak nomlari qayta tiklanib, ularning merosini o‘rganishga e’tibor kuchaydi. “Masjidi Kalon”, “Shoxi Zinda”, “Ko‘kgumbaz” kabi ko‘plab masjid va madrasalar qayta ta’mirlandi.
Yurtboshimiz rahnamoligida vijdon erkinligini ta’minlash, diniy an’ana va udumlarni tiklash va rivojlantirish, bola tarbiyasi borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad yosh avlodimizni tarbilashda madaniy aloqalarni rivojlantirish, islom madaniyatiga oid ilmiy-ma’rifiy, tarixiy-me’moriy merosni o‘rgatish, tiklashni kuchaytirish hamda rag‘batlantirishdan iboratdir. Tarbiya ayniqsa, komil inson tarbiyasi bugunimiz uchungina emas, balki kelajagimizning ham hayot-momot ishidir. SHunday ekan biz tarbiyaga e’tibor berishimiz kerak.
Fikrimizcha, insonni komillikka eltuvchi psixologik sifatlarning poydevori oiladan va mahalladan boshlanadi va bular muhim rol o‘ynaydi.
Bola tarbiyasi uchun boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidan tashqari ota-onaning o‘rni ham juda muhimdir. Ota bolani komillik sari etaklovchi bosh o’qituvchi bo‘lib, unga xos bo‘lgan barcha insoniy sifatlar farzand jismiga jo bo‘lib boraveradi
Har bir oilada dunyoga kelgan va o‘sayotgan har bolaga nihoyatda e’tibor bilan munosabatda bo‘lish va odobli bo‘lish fikri bo‘lmog‘i darkor. Ota-onaning o‘z farzandining ichki dunyosiga kirib borishi, xatti-xarakatlarining sabablarini tushuntirish, qiziqishi, xarakter xususiyatlarini chuqur anglashi zarur. Buning uchun esa bola doimo ota-onasining kuzatuvida bo‘lmog‘i lozim. Bola harakatini kuzatish - uning ko‘ngil qariga – yo‘ldir
O‘zbek oilasiga jamoasiga xos tarbiyaviy tadbirlarning mohiyati shundaki, bu oilalardagi tarbiyaviy tadbirlarning barchasi uzluksizligi, davomiyligi, serjiloligi bilan bola ongiga tez etadi, uning odob-axloqi, ma’naviy, ruhiy omilini o‘zgartiradi va komillik sari etaklaydi.
Tabiiyki, qaysi oilada, jamoada, mahallada ota-ona ma’naviy boy, yuqori ahloqli, baland e’tiqodli va madaniyatli bo‘lsa o‘sha joyda tarbiyaviy tadbirlar yaxshi samara beradi .
Yana bir jihati shundaki, oila a’zolarining turmush tajribasi, madaniy saviyasi qanchalik boy bo‘lsa, tarbiyaviy ishlari darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Bolaning harakatiga tez va keskin baho berish yaxshi natijalarga olib kelmaydi. Agar bolaning o‘z xatti-xarakatiga o‘zi mustaqil baho bersa yuz bergan holatning (ijobiy-salbiy) mohiyatini o‘zi anglab etsa, bu xol so‘zsiz unda ijobiy harakatlarga moyillik qilishni o‘stiradi.
Bolani komillik sari undovchi muhim vositalardan biri oiladagi kattalarning, birinchi navbatda, ota-onaning ibratidir. Biz doimo bolalarni kattalardan ibrat olishga da’vat etamiz. Darhaqiqat, ibrat olishga undagi ota-bobolarimizdan qolgan ajoyib tarbiya usuli hisoblanadi. SHuning uchun ham komil inson shakllanishining asosiy manbai oila bo‘lib, farzandlarning kelajakdagi baxt-saodatiga erishish oila asosida vujudga keladi.
Bu borada buyuk allomalarimiz Yusuf Hos Hojibning quyidagi fikrlari buginimiz uchun o‘ta muhimdir. Uning fikricha, oiladagi rostlik, hayo, ezgulik va go‘zal hulq, yosh avlodning baxtiyor kelajagiga mustahkam zamin yaratadi («Baxt keltiruvchi bilim», T., 1990, 38-bet).
Ko‘rinib turibdiki, ulug‘ allomaning bu fikrlari bizning davrimiz, bugungi hayotimiz uchun g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Sog‘lom avlod kelajagimiz ustuni hisoblanar ekan, sog‘lom avlodni ma’naviy-ahloqiy jihatdan etuk oilagina etishtira oladi.
Shuning uchun o’qituvchi bilan ota-onalar o‘rtasida bo‘ladigan munosabatlar o‘zaro kelishuv, hamkorlik, xurmat asosida bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Lekin bu o‘rinda o’qituvchi kishi ruhiy xolati haqida bilimli sifatida bolalarga ham, ota-onalarga ham ongli munosabatda, madaniy muomilada bo‘lishi zarur.
Ayrim o’qituvchilar ota-onalar bilan faqat yig‘ilishlardagina uchrashadilar. Shuning uchun bir-birlariga o‘zaro obro‘-etiborlari, bir-birlariga nisbatan hurmat etarlicha bo‘lmaydi. Ana shunday salbiy holatlar ro‘y bermasligi uchun har bir ota ona bilan yaqindan munosabatda bo‘lib, o‘zaro maqsadlari birligini tushintirish zarur.
Shuning uchun o‘qituvchi birinchi uchrashuvga alohida tayyorgarlik ko‘rib o‘quvchining dars tayyorlaydigan xonasi, uydagi xo‘jalik ishlariga ishtiroki, nimalarga ko‘proq qiziqadi, kun tartibi singari masalalar bo‘yicha fikr yuritishi zarur. Ba’zi o’qituvchilar ota-onalarni maktabga kelishi uchun tarbiyaga xilof ish tutadi. Masalan, «Bolaning papkasi, kundalik daftarini olib qo‘yib, ota-onangni aytib kelsang beraman»-deydilar. Bunday muomala ota-onalar bilan o’qituvchi o‘rtasidagi munosabatni yomonlashtiradi. Oilada bola tarbiyasiga salbiy ta’sir qiladigan omillar asosan ota-onalarning pedagogik bilimlari etarli emasligidan shaxsning rivojlanishi qonunlarini tushunmasligidan kelib chiqadi. Pedagogik tashviqotning barcha turlari ota-onalar tarbiya sohasidagi kamchiliklarni bartaraf etishi, o‘z farzandlarini yanada yaxshiroq o‘rganishlariga yordam beradi. Bu tarbiyaviy ishlarimizni talab darajsiga chiqishda muhim o‘rin tutadi.
Xulosa qilib aytganda, hozirgi yosh avlod to‘g‘ri tarbiya topsa, mustaqillik istiqbolini to‘g‘ri tushunsa, shubhasiz erishgan yutuqlar istiqbolda o‘z samarasini beradi.
БОШЛАНҒИЧ СИНФДА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБАЛАРНИ ҲИСОБГА ОЛИШНИНГ ТАЪЛИМ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДАГИ АҲАМИЯТИ.


Хужаниязова Феруза Муродовна,
Сирдарё вилояти Гулистон шаҳар16-умумтаълим
мактаби бошланғич синф ўқитувчиси

Узлуксиз таълим тизимини ривожлантириш бўйича туб ислоҳотлар даври бошланганлиги муносабати билан, таълимда баҳолашнинг халқаро стандартларига қўшилишимиз таълимни янги босқичга олиб чиқди. Президентимиз Шавкат Мирзиёйев “Аҳоли ҳаёт даражаси ва сифати кўп жиҳатдан мамлакат рақобатдошлигининг асосий кўрсаткичига айланган бугунги шароитда тараққиётнинг муҳим омили сифатида таълимнинг роли ортиб бормоқда. Ҳозирги пайтда жамият ва цивилизациялар, аввало, ижтимоий қадриятлар ва таълим тизимлари билан рақобатлашмоқда”, дея таъкидлаганидек, соҳаларда изчил ривожланиш бўляпти.

Ўзбекистон PIRLS-2021 баҳолаш тизимида иштирок этади. Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси ҳамда Таълим ютуқларини баҳолаш халқаро ассоциацияси (IEA — International Association for the Evaluation of Educational Achiyevement)нинг Амстердамдаги директори Андреа Неттон ўртасида Ўзбекистоннинг PIRLS 2021 баҳолаш тизимида иштирок этиши юзасидан 25 январь куни илк расмий учрашув ташкил қилинди.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси томонидан халқаро баҳолаш тадқиқотлар, жумладан, OECD ташкилоти билан PISA-2021 халқаро баҳолаш тадқиқотларида иштирок этиш бўйича келишув имзоланган.
PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study — халқаро ўқиш саводхонлигини ўрганишдаги юксалиш) — бу турли мамлакатларда бошланғич синфда таҳсил олувчи ўқувчи ёшларнинг матнни ўқиш ва тушуниш даражалари сифатини баҳолаб берувчи халқаро баҳолаш тизимидир. 
PIRLS тадқиқотлари 2001 йилдан бошлаб беш йил оралиғида бошланғич таълим миқёсида ўтказиб келинмоқда. У халқаро тадқиқотлар орасида юқори ўринга эга. Бу дастурга кирувчи давлатларнинг сони йилдан йилга ортиб бормоқда. 2001 йилдан бошлаб 4 марта ўтказилди. Охирги PIRLS тадқиқотлари 2016 йилда ўтказилди. Шу давргача 35 дан 50 гача бўлган давлатлар иштирок этишди. PIRLS тадқиқотлари доирасида турли таълим тизимига эга бўлган давлатларнинг 4-синф битувчиларининг ўқиш сифати ва ўқилган матнни тушуниш даражаси ўрганилади. Бу тадқиқотларга 4-синф ўқувчиларининг танланиши шу билан эътиборлики, айнан ўқишнинг тўртинчи йилида ўқувчилар ўқишнинг юқори даражасига ега бўлиши, уларнинг кейинги таълимда билимни егаллаш қобилиятини шакллантириш ва шу орқали ҳозирги замонга муваффақиятли мослашувига ёрдам беради. PIRLS ни ўрганиш қуйидагича олиб борилади. Ҳар бир болага иккита матн ва уларга топшириқлар берилган дафтар берилади. Биринчи матн - бу фантастика - қоида тариқасида, кулгили ҳикоя, тасвир ёки эртак, иккинчиси - оммабоп фан (кўпинча ҳайвонлар ҳақидаги ҳикоя).
Ушбу синов тури ҳар 5 йилда бир марта ўтказишга мўлжалланган бўлиб, унинг охирги 2016 йилги тадқиқотлари натижаларига кўра Россия Федерацияси етакчилик қилмоқда.
Таълим ютуқларини баҳолаш халқаро ассоциацияси бутун дунё бўйлаб таълимни баҳолаш, тушуниш ва яхшилаш бўйича иш олиб борадиган миллий тадқиқот институтлари, тадқиқот агентликлари, олимлар ва таҳлилчиларнинг халқаро ҳамкоридир. Мазкур нотижорат ва мустақил ташкилот тармоғида 60 дан зиёд мамлакатлар ҳамда 100 дан ортиқ таълим муассасалари иштирок этмоқда. 1958 йилдан буён IEA ўқувчиларнинг математика, табиий фанлар ҳамда ўқиш салоҳияти бўйича саводхонликларини баҳолаш жараёнида таълим тизимидаги камчиликларни бартараф этиш бўйича чора-тадбирлар ҳамда мақбул тавсиялар яратиши билан бошқа халқаро ташкилотлардан ажралиб туради.
Жорий йилнинг ноябрь ойида Ўзбекистоннинг 70 та умумтаълим мактабларидан 2,8 минг нафар ўқувчи ўзбек-америка лойиҳаси доирасида бошланғич синфда ўқиш (EGRA) ва математика (EGMA) кўникмаларини баҳолаш бўйича тадқиқотларда иштирок этади.
EGRA ва EGMA тадқиқотлари бошланғич синфларни ўқитишда тизимли бўшлиқларни ташхислаш ва уларни ҳал этишнинг энг мақбул ечимларини аниқловчи, ўқиш ҳамда саводхонлик кўникмаларини синовчи илмий асосланган моделлар ҳисобланади.
Ушбу тадқиқотлар Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги томонидан АҚШнинг Халқаро Тараққиёт Агентлиги (USAID) билан ҳамкорликда олиб борилмоқда. Мазкур лойиҳа 2019 йил 28 сентябрда ХТВ ва USAID ўртасида 50 миллион долларга имзоланган беш йиллик ривожланиш мақсадлари тўғрисидаги битимнинг биринчи таркибий қисмидир.
EGRA ва EGMA тадқиқотлари юртимизнинг 12 вилоятида 7 тилда ҳамда инглиз тилида олиб борилиши режалаштирилган.
Пилот тадқиқотлар икки ҳафта давомида мамлакатимизнинг 70 та мактабида ўтказилади ҳамда 1,4 мингта 2-синф ва 1,4 мингта 4-синф ўқувчиларини қамраб олади.
Синовнинг асосий мақсади ҳар бир тил учун воситаларни синаб кўриш, маълумотларни йиғиш, шунингдек ушбу тилларда имтиҳон топшириш амалиётини синаб кўришдан иборат.
Тест ўтказиш учун 5 нафар имтиҳон олувчилардан таркиб топган гуруҳлар ташкил этилди.
2020 йилнинг май ойида Ўзбекистон мактабларида тўлиқ тадқиқотлар ўтказилиши режалаштирилган. Тадқиқотлар 10 кун давомида тасодифий танланган 940 та мактабда ўтказилади. Мазкур жараёнга 11,28 мингта 2-синф ва 4-синф ўқувчилари қамраб олинади. Синовларда ҳар бир синфдан 12 нафар ўқувчи иштирок этади.
EGRA ва EGMA тадқиқотларининг якуний натижалари 2020 йилнинг август ойида эълон қилинади.
Ҳозирда Халқ таълими вазирлиги халқаро тажриба ва тадқиқотлар асосида бу каби тизимларни жорий этиш устида ишламоқда. Илк бора халқаро тизим асосида ўқувчилар билими баҳоланяпти. Ушбу тадқиқотлар Ўзбекистон натижаларини бошқа давлат маълумотлари билан таққослаш ва уларни ҳал этишнинг энг яхши усулларини топиш имконини беради. Шу муносабат билан директор ва ўқитувчиларни баҳолашнинг холислигини таъминлашга чақираман. Чунки маълумотлар таълим тизимидаги муаммоларни аниқлашга ёрдам беради.
АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси Дениел Розенблюмнинг таъкидлашича, EGRA ва EGMA бошланғич синф ўқивчиларнинг саводхонлиги ва математика бўйича кўникмаларини баҳоловчи оддий, арзон ва кучли воситадир. Бу восита боланинг билими, ўқитувчининг дарс бериши ёки директорнинг мактабни бошқарув кўникмаларини текширмайди. Шунингдек, жараёнда ўтиш ёки ёмон баҳо бўлмайди. Тиббиёт ходимлари беморга муолажа белгилаш, кўрикдан ўтказишдан аввал уни текширади. EGRA ва EGMA эса бошланғич синфларда ўқиш ҳамда математика бўйича кўникмаларига баҳо беради. Баҳолаш натижаларига кўра янги ўқув дастурлари, ўқитиш услуби ва ёндошувлар Ўзбекистон ёшларининг яхши натижа кўрсатиши учун мослаштирилади.
Хулоса қилиб айтганда, бугун таълим тизимига алоҳида эътибор қаратилаётганини кўпчилик эътироф этмоқда. Албатта, ёш авлодни баркамол авлод руҳида тарбиялаш орқали юртимиз эртаси ва унинг истиқболини таъминлашимиз мумкин. Шу боис ёшларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш давлат сиёсати даражасига кўтарилди.