Режа: Ўрта Осиё халқлари диний тасаввурларининг шаклланиши. Жонивор ва қушларга сиғиниш. Тангричилик – қадимги туркларнинг диний эътиқоди. Ўрта Осиё халқлари диний тасаввурларининг шаклланиши

ТАНГРИЧИЛИК
Биринчи Турк хоқонлигига (551-630 йиллар) асос солиниши билан Ўрта Осиёда турк этносининг аҳамияти ўса борди. Қадимги турклар дини асосини Тангрига (Само) ва Заминга (Ер-Сув) сиғиниш ташкил этади. Бунда Самога сиғинишга асосий эътибор берилган. Тангрининг хоҳиши билан хоқонлар элни идора қилган. Шунингдек, Тангри хоҳиши билан зафар қучганлар ёки мағлуб бўлганлар.
Аҳамият жиҳатидан ундан кейинги ўринни маъбуда Умай – оила ва болалар ҳимоячиси эгаллаган. Шунингдек, туркий тилларда сўзлашувчи қабилаларнинг эътиқодлари ичида салмоқли ўринни муқаддас тоғлар ва ғорларга зиёрат қилиш ташкил этади.Туркий асотирларга кўра, Она бўри турклар аждодини ғорда туққан. Шу сабабли буюк хоқон бир йилда бир маротаба тоғдаги ғорларга келиб, қурбонлик қилган. Туркий халқлар тасаввурларида ер-сув, ўрмон ва тоғларни кўпдан-кўп арвоҳлар эгаллаб туради. Вақти-вақти билан қурбонликлар келтириб, уларни тинчитиб туриш лозим бўлган. Ривоятларга кўра, ер ости салтанати мавжуд бўлиб, ўлган кишининг руҳи у ерга кўчиб ўтади ва уни ўлим худоси ва ер ости ҳукмдори Эрклиг бошқаради. Кўпгина ёзма манбалар оловнинг муқаддаслиги, олов билан покланиш тўғрисида, илоҳий кучга эга бўлган Йада тоши воситасида гўё ёмғир ёғдира оладиган турк афсунгарлари ҳақида маълумотлар беради.
Маълум даврлардан бошлаб Ўрта Осиё аҳолиси орасида эски диний тасаввурлар билан бир қаторда бошқа цивилизациялар доирасида шаклланган буддизм, яҳудийлик, христианлик, манихеизм ва ислом диний тизимлари ҳам тарқала бошлади.
Адабиётлар:

1. 
   Д.А.Авдусин.Основы археологии. М. 1989.
   
2. 
   А.А.Асқаров. Сапалитепа. Ташкент, 1973.
   
3. 
   Атеистический словарь. А.И.Абдусамадов, Р.М.Алейник, Б.М.Алиева ва бошқ. М.П.Новикова умумий таҳр. Остида – М.:Политиздат, 1984.
   
4. 
   Л.С.Васильев.История религии Востока. М. 1983.
   
5. 
   В.Н.Даниленко. Космогония первобытного общества. М. 1999.