Reja; kirish asosiy qism

Og’zaki qo’shish va ayirish .

1000 ichida og’zaki qo’shish va ayrish usullari ilgari 100 ichida

birinchibosqich amallarini o’rganishda qilingandek amalga oshiriladi, yig’indiga sonni qo’shish (yig’indidan sonni ayirish )

(sondan yig’indini ayirish) qoidasiga asoslanib tuziladi.100 ichida og’zaki

qo’shish va ayirish quyidagi tartibda qaraladi .

1. qo’shish yig’indiga sonni qo’shish qoidasi , ayirish yig’indidan sonni

ayirish qoidasiga asosan bajariladigan hollar

(480+10, 480+200, 270-40 , 860-500 , 300-50 );

2. qo’shish songa yig’indini qo’shish, ayrish sondan yig’indini ayirish

qoidasiga asosan bajariladigan hollar (500+140 , 360+220 , 80+40 , 280+40 ,

280+140 , 500-230 , 670-350 , 520-50 , 520-250 ) .

Bir vaqtning o’zida hisoblash usullari bo’yicha o’xshash bo’lgan qo’shish va

ayirish hollarini o’rganish usullarini , shuningdek qoidalarni taqqoslash imkonini beradi. 1000 ichida qo’shish va ayirishga doir ko’rsatilgan qoidalarni tatbiq etish sonni xona yoki qulay qo’shiluvchilar yig’indisi ko’rinishiga keltirishni yaxshi bilishni talab qiladi , shuning uchun amallar ustida ishlash davomida nomerlashga doir tegishli topshiriqlarga og’zaki mashqlar keltirish zarurdir .Birinchi bosqichda yig’indiga sonni qo’shish va yig’indidan sonni ayirishga asoslangan usullar qaraladi .

Shuning uchun ishni bu qoidalarini va nomerlashni bilishga asoslangan qo’shish va ayirish hollarini takrorlashdan boshlash tabiiydir . 480+10 va 480+200 ko’rinishidagi hisoblash usullarini bir vaqtda , bir-biriga taqqoslab qarash foydalidir. Bularni bolalar yig’indiga sonni qo’shish qoidasi va 100 ichida qo’shishning mos hollarini takrorlagandan keyin, mustaqil bajarishlari mumkin. Bolalar mustaqil ishini bajarishlarda ko’rsatma -qo’llamalardan ( masalan , kvadratlar va tasmalardan ) foydalanishlari qulay , chunki bunday misollar yechimining yozuvini bexato yozishga imkon yaratiladi :

480+10=(400+80)+10=400+(80+10)=490 ;

480+200=(400+80)+200=(400+200)+80=680

Bolalar bu usullar nimasi bilan o’xshashligini va nimasi bilan farq qilishini , nima uchun birinchi misolda 80 ga qo’shilganini ikkinchi misolda esa 400 ga qo’shilganini tushuntirish kerak (o’nlarni o’nlarga , yuzlarni yuzlarga qoshish qulayroq ).

Shu darsning o’zida oldingi xollar bilan taqqoslab ayirishga doir quyidagi misollar yechiladi : 270-40 , 860-500. Darslikda berilgan shunga o’xshash misollar yechimining yoyib ko’rsatilgan shakli avval o’qituvchi tomonidan ko’rib chiqilishi , so’ngra o’qituvchi rahbarligida ovoz chiqarib tushuntirilishi kerak . Bolalar bilimini mustahkamlash uchun darsda matnli masalalarni ham tavsiya qilish mumkin . Bu masalalarda yig’indiga sonni qo’shish va yig’indidan sonni ayirish qoidalari tatbiq etiladi . Bolalar bu masalalarni yechar ekanlar , yana bir karra yechimining turli usullarining haqiqiy (real) ma’nosiga ishonch hosil qilishlari kerak . Uch xonali sonlardan yaxlit o’nliklar va yuzliklarni ayirishning boshqa usulini qarash mumkin , bu usul birlarni o’nlarga ko’paytirishga hamda o’nlar bilan ifodalangan quyidagi sonlar ustida shunga o’xshash amallarni bajarishga asoslangan . Bunday usulning qo’llanilishi ikkinchi sinfda og’zaki ko’paytirish va bo’lishni o’rganishga (608=60 ta o’n . 8, 630:7=63 o’n :7 va h. k .), shuningdek , III sinfda ko’paytirish va bo’lishni o’rganishga zamin tayyorlaydi .

Keyinroq 460+40 ko’rinishidagi qo’shish hollari va 300-50 ko’rinishidagi ayirish hollari qaraladi .

Ikkinchi bosqichda 500+140 , 900-120 , 260+310 , 750-430 ko’rinishdagi qo’shish va ayirish hollari qaraladi, hisoblashlarda songa yig’indini qo’shish va sondan yig’indini ayirish qoidalaridan foydalaniladi . Bu qoidalar bolalarga tanish bo’lgan “Yuzlar” mavzu boshida ham takrorlanadi , shundan keyin o’quvchilarning o’zlari hisoblash usullarini tushuntirib berib , yo’l-yo’lakay batafsil yozuvlarini bajaradilar :

500+140=500+(100+40)=(500+100)+40=640 ,

900-120=900-(100+20)=(900-100)-20=780.

Bu misollarning yechilishining boshqacha usulini ham berish mumkin: 500+140=50 o’n +14 o’n =500o’n +(10 o’n +4 o’n )=60 o’n +4 o’n = 64 o’n =640(90 o’n -12 o’n ayirish ham shunga o’xshash bajariladi ).

260+310 , 750-430 hollarda yuqoridagi usullardan tashqari, xonalab qo’shish va ayirish usullaridan foydalaniladi :

260+310=(200+60)+(300+10)=(200+300)+(60+10)= 570 ;

750-430=(700+50)-(400+30)=(700-400)+(50-30)=320.

Ko’rinib turibdiki, bu usullar yig’indisiga yig’indini qo’shish va yig’indidan yig’indini ayirish qoidalariga tayanadi , shuning uchun bu qoidalarni oldindan takrorlash zarur . Boshqa usullar bilan bir qatorda , xonalab qo’shish va ayirish usullarini amalda qo’llash bilan hisoblash usullari shu qoidalarga asoslangan qo’shish va ayirishning yozma usullarini o’rganishga tayyorgarlik bo’ladi. ⁶

Xona birligidan o’tib qo’shish va ayirishga doir misollar yechganda ikkinchi qo’shiluvchi yoki ayriluvchi qo’shiluvchilar yig’indisi ko’rinishga shunday keltiriladiki , natijada dastlab yaxlit yuzliklar hosil bo’ladi:

70+50=70+(30+200)=120;

130-60=130-(30+30)=(130-30) -30=70.

Yuqoridagi xollarni qarab chiqish uchun tayyorgarlik ishida mashqlarga e’tibor berish kerak, bu mashqlar berilgan sonni ko’rsatilgan songacha to’ldirishni,