Reja: Bilimlarga asoslangan, tushunchalarni tassavur qilish va tizimlarni ishlab chiqish

I avlod. О‘zgarmas boshqaruv sxemalarga ega bо‘lgan robotlar (dasturlanuvchi manipulyatorlar);

II avlod. Sensor va uskunalarga ega adaptiv moslashuvchan robotlar

III avlod. О‘zini tuzaoladigan yoki intellektual robotlar.  

О‘rganuvchi va о‘z-о‘zini о‘rganuvchi

Sun’iy intellektni aktiv ravishdagi rivojlanayotgan yо‘nalishi. О‘zida modellar, usullar va algoritmlarni qamrab oladi, umumiy beriladigan ma’lumotlarni avtomatik ravishda qabul qilib bilimlarni xosil qilishga qaratilgan. Xozirgi vaqtda bu yо‘nalish ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarni taxlil qilish tizimi va mutanosibliklarni oxtarish tizimiga qaratilgan. Ushbu yо‘nalishda kompyuter bazalari asosida (Knowledge Discovery) unchalik oldin paydo bо‘lmagan ma’lumotlarga ega bо‘lish tizimi (Data-mining) va mutanosibliklarni oxtarish tizimi kiradi.  

Misol tariqasida : Mashina yaratuvchanligi va о‘yinlar

Mashina yaratuvchanligi kompyuter musiqasini yod olishni qamrab oladi, she’rlar, yangi intelektual obyektlarni kashf etish. Dasturiy tam’inotda eng rivojlangan soxalardan biri bu intelektual kompyuter о‘yinlarini yaratishdir. Bundan tashqari kompyuter о‘yinlari turli xil о‘rganish arsenaliga egadir.

Xulosa qilib aytganda SI о‘rganishlar soxasi xisoblanib, ular kо‘p soxalardagi bilimlarga qaratilgan bо‘lib ular: psixologiya; lingvistika; mashina grafikasi va vizualizatsiya; va boshqalar.

Bilimga ega bо‘lish deb - manbalardan bilimlarni aniqlash va ularni kerakli shaklga о‘tkazish, shuningdek, IT- bilimlar bazasiga о‘tishga aytiladi. Bilim manbalari kitoblar, arxiv hujjatlari, boshqa bilim bazalarining mazmuni va boshqalar bо‘lishi mumkin, ya’ni iste’molchi uchun ularni taqdim etadigan shaklga tarjima qilingan ba’zi obyektiv bilimlar. Bilimlarning boshqa bir turi - mutaxassislar uchun mavjud bо‘lgan, lekin tashqi omborlarda aniqlanmagan mutaxassislik bilimidir. Mutaxassis bilimlari subyektivdir. Subyektiv bilimning yana bir turi - bu ampirik bilim. Bunday ma’lumot atrof muhitni kuzatib (agar kuzatuv vositasi mavjud bо‘lsa) IT orqali olinishi mumkin.Ma’lumot bazasiga obyektiv bо‘lgan bilimlarni kiritish muayyan muammo emas, subyektiv va ayniqsa ekspert bilimlarini aniqlash va kiritish juda qiyin. Ekspertdan olingan subyektiv bilimlarni olish uchun metodologiyani ishlab chiqish uchun ma’lumotlarning ikki shaklini aniq ajratib kо‘rsatish kerak. Bitta shakl bu bilimlarni mutaxassislar tomonidan qanday va qanday modellarda saqlaganligi bilan bog‘liq. Ayni paytda ekspert о‘z bilimlari qanday namoyon bо‘lganini tо‘liq anglab etmaydi. Boshqa bir shakl esa, bir IT muhandisining dizaynini qanday qilib tariflay olishi va namoyish qila olishi bilan bog‘liq. Axborot muhandisi ishining samaradorligi ushbu ikkita vakillik shakllarining mustahkamligi darajasiga bog‘liq.Kognitiv psixologiyada inson uchun о‘ziga xos bо‘lgan bilimlarni namoyon qilish shakllari (bilimlarning bilim tarkibi) о‘rganiladi."Qush" konsepsiyasi bir qator chakalak, chumchuq, yulduzcha, sinf tushunchalarini namoyish etish, sinf obyektlarining eng xarakterli xususiyatlarini aks ettiradigan asosiy prototip yordamida (masalan, "qush" konsepsiyasi qanot, tumshuq, uchadi prototip bilan ifodalanadi..) belgilar yordamida ("qush" konsepsiyasi uchun, masalan, qanot, tumshuq, ikkita oyoq, pat mavjudligi) namoyon bо‘ladi.Tushunchalar bilan bir qatorda ular о‘rtasidagi munosabatlar ham namoyon bо‘ladi. Odatda, tushunchalar о‘rtasidagi munosabatlar protsessual tarzda belgilanadi va kontsepsiyalar tarkibiy qismlari (kontsepsiya tuzilishini belgilovchi) о‘rtasidagi munosabatlar deklarativ usuldir. Ikkita tavsifning mavjudligi, bilimlarning ikkala modelini bir vaqtning о‘zida ikkala tarkibiy qismga (masalan, semantik tarmoqqa va ishlab chiqarish tizimiga) ega 

Ma’lumot olishda, mavzu domenini tavsiflashda ishlatiladigan asosiy tushunchalarni va konsepsiyalar о‘rtasidagi aloqalarni о‘rnatish uchun ishlatiladigan barcha munosabatlarning xususiyatlarini о‘z ichiga olgan bilim sohasi muhim rol о‘ynaydi. Ma’lumot sohasi muammoni hal etishning kontseptual modeliga bog‘liq bо‘lib, bu ma’lumot bazasida bilimlarning rasmiy namoyandasida muqarrar ravishda paydo bо‘ladigan cheklovlarni hisobga olmaydi. Ma’lumotlar sohasidagi ba’zi bir sohaning tavsifidan ma’lumotlar bazasida ta’riflashga о‘tish ma’lumotlar bazasining kontseptual modelidan uning mantiqiy sxemasiga, ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi allaqachon aniqlanganiga о‘xshashdir. О‘tish jarayoni bilim sohasidagi kontseptual tavsiflarisiz ma’lumotlar bazasida rasmiy vakolatlarga bevosita e’tibor qaratib, kо‘plab xatolarga olib kelishi mumkinligini ta’kidlash muhim, bu esa IT-ning ma’lumot bazasini shakllantirish jarayonini sekinlashtiradi.

Axborot muxandisi va ekspert mutaxassisi о‘rtasida uchta aloqa shakli mavjud: protokolni tahlil qilish, intervyu va professional faoliyatni simulyatsiya qilish. Protokolni tahlil qilish fiksssiyasi (masalan, muammolarni hal qilish paytida magnit tasmada "fikrlarni tovushli" deb yozish va olingan ma’lumotlarni keyinchalik tahlil qilishdan iborat bо‘ladi). Intervyu rejimida bilim muhandisi ekspert bilan faol muloqot olib boradi, uni tо‘g‘ri yo’nalishga yo’naltiradi. О‘yin simulyatsiyasi bilan, mutaxassis professional faoliyati davom etadigan vaziyatlarga о‘xshash vaziyatlarda joylashtiriladi. Turli vaziyatlarda uning harakatlarini kuzatish, bilim muhandisi о‘z nuqtai nazarini mutaxassislar bilimiga asoslanadi, keyinchalik intervyu rejimida mutaxassis bilan takomillashtirilishi mumkin. О‘yin simulyatsiyasi tamoyillari turli xil biznes о‘yinlar, maxsus simulatorlar uchun  qо‘llanilgan.Ilm olishning ushbu usullaridan har biri о‘zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Shunday qilib, protokollarni tahlil qilayotganda, axborot muhandisi ushbu sohaning sо‘z birikmalariga qо‘shilish uchun muhim bо‘lgan kontsepsiyalarni tasodifan "ovoz chiqarib о‘ylashi mumkin bо‘lgan" narsalardan ajratib olishga qodir emas. Bundan tashqari, protokollar mutaxassislar fikrini kesib tashlash kabi kо‘rinishda kamchiliklarni aniqlaydi va etishmayotgan chiqish bosqichlari asosida davom etadi. Bunday bо‘shliqlarni tо‘ldirish faqat suhbat tarzida amalga oshirilishi mumkin. Shunday qilib, mutaxassislardan bilimlarni olishning uchta yondashuvida intervyu bosqichi zarur bо‘lib, bu uni ilm olishning eng muhim usullaridan biri hisoblanadi.Kamida ikkitadan oz bо‘lmagan intervyu strategiyasi mavjud. Eng taniqli uchtasi: darajalarga bо‘linish, repertuar qafas va о‘xshashlikni tasdiqlash. Darajalarga bо‘linishda mutaxassis ushbu mavzu bо‘yicha eng muhim kontsepsiyalarni taklif qiladi va uning fikriga kо‘ra, konfiguratsiya aloqalarini, ya’ni "nasl-tur","element-sinf","butun qism" va x.z. Ushbu tushunchalar sо‘rovning navbatdagi bosqichida asosiy hisoblanadi. Ushbu strategiya subyektlar domenining g‘oyalari ierarxiyasini yaratishga qaratilgan bо‘lib, ular yaqindan bog‘liq guruhlar - gaksonlar (klasterlar) jihatidan aniqlanadi.Repertuar qafasining strategiyasi tushunchalarning xarakteristik xususiyatlarini boshqalarga ajratish imkonini beradigan xususiyatlarni aniqlashga qaratilgan. Bu uslub uchta konsepsiyadan foydalanib, mutaxassisni uchinchi holatdan ajratadigan ikkita kontsepsiyani belgilash taklifi bilan taqdim etishdan iborat. Har bir kontsepsiya bir nechta uch qismga kiritilganligi sababli, ushbu protsedura asosida tushunchalar kо‘lami kengaytiriladi va tushunchalarning "alomatlarini aks ettiruvchi komplekslar" shakllanadi va bu tushunchalar ma’lumot bazasida aniqlanishi mumkin.Shu о‘xshashlikni tasdiqlash strategiyasi, ekspertdan mavzu bо‘yicha turli tushunchalar juftligini о‘xshashlikning ma’lum bir turiga (tolerantlik) bog‘liqligini aniqlash talab qilinadi. Buni amalga oshirish uchun mutaxassisga oddiy savollarning ketma,ketligi sо‘raladi, uning maqsadi mutaxassisning ushbu mavzu bо‘yicha ikkita kontsepsiyaning о‘xshashligi haqidagi bayonotga о‘xshashligini anglash uchun tushuntirishdir.Mutaxassislar bilan о‘zaro tajriba almashish jarayoni uchta asosiy bosqichni о‘z ichiga oladi.