|
(Figs. 4.18a, b and 4.19). The trapezius muscle originates from the occipital
bone and the spines of the vertebrae. It is inserted into the clavicle,
the acromion, and the spine of the scapula, and is one of the most important
muscles in the movements of the shoulder blade. The latissimus
dorsi muscle takes its origin chiefly from the spinous processes and the
iliac crest, and is inserted below the lesser tubercle of the humerus. Its
chief action is on the shoulder joint, in that it pulls the arm into the body
(adduction), pulls it backward (extension), and rotates it inward (medial
rotation).
The Chest Wall
The muscles of the chest wall are arranged in three layers. According to
the course and position of the muscles, they are divided into external, in-
Shunday qilib refleksning boshlanishi - retseptiv maydonining ta’sir lanishi, so’ngra nerv impulslari reflektor yoyi bo’ylab efferent impulslarini ishchi organgacha kelib tushishi tamom boplgunicha davom etadi.
4-rasm.
Chapda - ikki va uch neyrondan ruzilgan reflektor yoylar tasviri. O’ngda - tizza reflcksining tasviri. paydagi asab oxirlaridan orqa miyaga va orqa miyadan boldirning yozuvchi mushagiga qo’zg’alish o’tadigan yopl strclkalar bilan ko’rsatilgan. Markazdan qochuvchi neyronlar qizil rangda, mushak va paydan boshlanib markazga intiluvchi neyronlar qora rangda, teridan boshlanib markazga intiluvchi neyronlar yashil rangda ko’rsatilgan.
FIZIOLOGIK JARAYONLARNI O’Z -O’ZIDAN REFLEKTOR BOSHQARILISHINING ROLI
Organizmning hujayralari nisbatan doimiy muhitda faoliyat ko’rsatadi, ya’ni ular qon, limfa va to’qimalararo suyuqliklar bilan
tinimsi/. yuvilib turadi, chunki ularning tarkibi o’z -o’zidan boshqarilishi. almashinuvi, qon aylanishi, ovqat hazmi, nafas, ayiruv va boshqa fiziologik jarayonlar tufayli nisbatan doimiy (asab tizimi ishtirokidajligi saqlanadi. Qon, limfa, to’qimalararo va orqa miya suyuqliklari organizmning ichki muhitini tashkil etadi, ya’ni to’qima va a’zolar hujayralari faoliyat ko’rsatadi. Ichki muhitning nisbatan doimimyligini TA’Minlab turish xususiyati (gomeoslazis) hayvonot dunyosining nisbatan yuqori rivojlanish bosqichlarida yuzaga kelgan. «Ichki muhitning doimiyligi - bu crkin yashash sharoitidir» (K.Bernar).
Qo’zg’alish ning o’tishi va refleksning yuzaga chiqishi uchun reflektor yoy butun bo’lishi kerak. Refleksning yo’qolishi uchun retseptorlarni olib tashlash yoki falaj qilish yoxud markazga intiluvchi yoplni qirqib qopyish kifoya. Bunda qo’zg’alish sezilmasligi yoki o’tmasligi tufayli refleks yo’qoladi, orqa miya yemirib tashlansa yoki markazdan qochuvchi nerv qirqib qopyilsa ham reflekslar yo’qoladi. Shunday qilib, reflektor yoyning ham ma qismlari birday muhimdir, refleks yuzaga chiqishi uchun reflektor yoyning hamma qismlari.butun bo’lishi shart.
Har bir refleks gavdaning muayyan qismlari ta’sir langanda kelib chiqadi. Baqaning oyoq terisiga ta’sir etib, oyogpini buktirish mumkin. Ko’krak terisiga ta’sir etilgandagina quchoqlash refleksi kelib chiqadi va hakazo. Ta’sir langanda muayyan refleksni keltirib chiqaruvchi refeptorlar terining qaysi qismiga joylashgan bo’lsa, o’sha qismi refleksning sezuvchi maydoni deb ataladi.
Turli reflekslarning sezuvchi maydonlari gopu-rost chegaralangan boplmay, ko’pincha bir-biriga o’tib ketadi.
Tanamizning retseptorlari eksteroretseptorlar va interoretseptorlar deb ikkita katta guruhga bo’linadi. l.Tana sirtidagi retseptorlar -eksteroretseptorlardir. Ular tashqi dunyodagi narsalardan organizmga keluvchi ta’sir larni sezadi. 2.Tana ichidagi retseptorlar - interoret-septorlardir. Bular o’z navbatida ichki organlarning, tomirlarning va turli to’qimalarning retseptorlariga bo’linadi. Bu retseptorlar organizmning ichki ahvolidagi o’z garishlarni sezadi.
Muskullar, paylar, bopgpimlarning retseptorlari — proprioretseptorlar garchi interoretseptorlarga kirsa ham, alohida muhim ahamiyati borligidan mustaqil guruh qilib ajratilishi mumkin.
prorioretseptorlar organizmdagi ayrim qismlarning fazodagi holati o’zgarishini sezadi.
Yuqorida ko’rsatilgan retseptorlardan har biri ta’sir langanida tegishli refleks vujudga chiqadi.
Spinal baqaning bukish, qashish va boshqa reflekslarini Ko’zdan kechirganimizda teri retseptorlarining ta’sir lanishi kelib chiqadigan reflekslar bilan tanishgan edik.
Hazm qilish, qon aylanish, nafas olish organlarini va boshqalarni tekshirganda ichki organlar, shilliq pardalar va tomirlardan kelib chiquvchi reflekslarni bir necha marta ko’rgan edik. Aorta yoyidagi bosim oshganda yurakning sekinroq urishi va tomirlarning kengayishi bunday refleksga misol bopla oladi. Bu holda depressor nervning retseptorlari ta’sir lanadi, qo’zg’alish shu nerv orqali uzunchoq miyaga borib, keyin adashgan nervning markaziga (bu nerv yurak faoliyatini susaytiradi) va tomirlarni harakatlantiruvchi umumiy markazga o’tadi (tomirlarni harakatlantiruvchi umumiy markaz tomirlarni kengaytiradi). Nihoyat, muskullar, paylar yoki bugpimlardan boshlanuvchi reflekslar shu organlar cho’zilganda kelib chiqadi va gavdamizning muayyan vaziyatini saqlashda muhim rol opynaydi. pay reflekslari deb ataladigan reflekslar shunday reflekslarga kiradi. pay reflekslariga tizza refleksini misol qilib ko’rsatish mumkin. Tizza refleksi hammaga ma’lum: bunda payga urilsa, muskullar bir qadar qisqarib oyoq yoziladi.
Odamdagi bir muncha doimiy reflekslarni o’rganish klinikada muhim ahamiyatga egadir, chunki bu - markaziy asab tizimidan muayyan qismining zararlanganligini bilishga imkon beradi. Shu xildagi bir muncha doimiy reflekslarga teri, pay va Ko’zning ba’zi reflekslari kiradi (qorin devorining ta’sir langan joyidan qisqarishi, qorachiqning torayishi, oyoqning tizza bopgpimidan yozilishi va hakazo).
Odamlar va yuqori darajada rivojlangan hayvonlarda ichki muhitning nisbatan doimiyligi nerv-gumoralli fiziologik mexanizmlar, yurak-tomirlar va nafas tizimlarini boshqaruvchilik, buyraklar, ter bezlari va hazmlash kanali funksiyalari tufayli almashinuvning oxirgi mahsulotlari organizmdan chiqarilishi tufayli TA’Min etiladi.
Qon aylanish jarayoni a’zolar va to’qimalarga, xuddi moddalar almashinuvining qoldiq mahsulotlarini ayimv a’zolariga yetka/ib berganidek, to’yimli moddalami yetkazib beradi. Organizmga gazsimon moddalamin tushishini va chiqarilishini nafas a’zolari TA’Minlab beradi. Suyuq va qattik moddalaming singdirilishi va to’yimli moddalarning suvli eritmalariga aylantirilishi, so’ngra organizmning ichki muhitiga tushishi ovqat hazmi kanali tufayli TA’Min etiladi. Ovqat hazmi kanali organizm tomonidan o’z lashtirilmagan va qoldiq moddalaming organizmdan chiqarilishida ham ishtirok etadi. Ichki muhitning nisbatan doimiy tarkibini TA’Minlashda asosiy rolni buyraklar opynaydi, uning yordamida qon tarkibidagi ortiqcha suv, tuzlar, moddalar almashinuvini qoldiq mahsulotlami, ya’ni qon tarkibini doimiyligini buzuvchi va boshqa moddalami chiqarib yuboradi.
Qon aylanishi, nafas, ovqat hazmi, ayiruv va boshqa tizim a’zolari o’z -o’zini boshqarish xususiyatiga ega.
Ularga shuningdek hujayra tuzilmasining bir qismini (hujayra membranasini) tashkil etgan xolesterin kiradi, u gormonning ajdod moddasi hisoblanadi. Va nihoyat, yog’lar erituvchilar bo’lib, ular yog’da eruvchan vitaminlarning (masalan, Vitamin A, vitamin YE) oshqozon-ichak tizimidan to’liq o’zlashishiga imkon beradi.
Triglitseridlar ovqatlanish me`yoriga kiruvchi yog’larning asosiy qismini tashkil etadi. Bu neytral yog’lar bo’lib, ularning har biri glitserinning uch valentli spirtiga birikkan uchta yog’li kislotadan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
