|
O`zbekstan Respublikası awıl xojalıg`ı
ministrligi
Tashkent ma`mleketlik agrar universiteti
No`kis filialı
«Awıl xojalıg`ın mexanizatsiyalastırıw ha’m
investiciyaliq iskerlik» kafedrası
«T e o r i ya l ı q m e x a n i k a»
p a` n i b o y ı n s h a
R E F E R A T J U M I S I
Orınlag`an: 2 - Gidrotexnika toparı studenti
Urazimbetov Sh.A
Qabıllag`an: dots. Utepbergenov B.K.
NO`KIS – 2021
R e j e:
Kirisiw.
1.Ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momentinn’ vektorlig’i
2. Tegis forma iqtiyariy noqatinin’ tеzleniwi
3. Sistemanin’ Inersiya momenti. Inersiya radiusi
4. A`meliy jumıslar.
4.1. A`piwayı balka tayanıshlarındag`ı baylanıs reaktsiya ku`shlerin anıqlaw.
4.2. Balka tayanıshlarındag`ı baylanıs reaktsiya ku`shlerin anıqlaw.
4.3. Qattı dene tayanıshlarındag`ı baylanıs reaktsiya ku`shlerin anıqlaw
4.4. Quramalı balkalardag`ı baylanıs reaktsiya ku`shlerin anıqlaw.
4.5. Tochkanın` ha`reket ten`lemesi tiykarında tezlik ha`m tezleniwlerdi anıqlaw.
4.6. Qattı denenin` ilgerlemeli ha`m aylanbalı ha`reketinde tezlik ha`m tezleniwlerin anıqlaw.
Paydalanılg`an a`debiyatlar.
K i r i s i w
Teoriyalıq mexanikada materiallıq denelerdin` mexanikalıq ha`reketi-olardın` ken`isliktegi jaylasıwının` waqıt o`tiwi menen o`zgeriw nızamları u`yreniledi, bunda qozg`alıstag`ı denelerdin` fizikalıq qa`siyetleri ha`m olardın` o`zgerisleri esapqa alınbastan u`yreniledi. Teoriyalıq mexanikanın` tiykarg`ı tu`sinikleri ta`biyat qubılısların u`zliksiz baqlawlardın` na`tiyjesinde ha`m olar menen o`tkeriletug`ın ko`p jıllıq ta`jiriybelerge tiykarlana otırıp kelip shıqqan ha`m qa`liplesken. Teoriyalıq mexanika texnika (aviatsiya, mashina qurılısı, kosmonavtika, a`sbaplar qurılısı h.b.) da ken` qollanıladı. Bul ilimler ushın teoriyalıq mexanika teoriyalıq jaqtan tiykarlang`an nızamları menen xızmet etedi.
Teoriyalıq mexanikada ha`mme deneler absalyut qattı dene dep qabıl etiledi, yag`nıy denelerdin` ha`reketi dawamında yamasa ten`salmaqlılıq jag`dayında olar o`zinin` formasın o`zgertirmeydi dep oylanadı.
XVII a`sirde Italiya ilimpazı G.Galiley ha`m Inglis ilimpazı I.Nyutonlar ta`repinen uzaq waqıtlar dawamında alıp barılg`an ta`jiriybe ha`m baqlawlar na`tiyjesinde ha`r qanday materiallıq denelerdin` ha`reketlerinin` payda bolıwı, yamasa usı ha`reketlerdin` o`zgeriwi olardın` bir-birinin` ta`sirlerine, basqasha etip aytqanda ku`shlerge baylanıslı ekenligin anıqlandı.
Usıg`an baylanıslı ku`sh, bul bir denenin` ekkinshi denege ha`m ekkinshi denenin` birinshi denege ta`sirinen ibarat eken.
Ku`sh vektor ma`nisten ibarat, sebebi onın` bag`ıtı, qoyılg`an tochkası ha`m onın` san ma`nislerinin` birewi belgisiz bolsa, onın` ta`sirindegi denenin` qaysı ta`repke qanday tezleniw menen ha`reketin o`zgertiriwi haqqında anıq mag`lıwmat alıp bolmaydı. Demek ku`sh ha`r dayım vektor ma`nisten ibarat boladı, ha`r dayım onın` modulı (san ma`nisi), bag`ıtı ha`m qoyılg`an tochkası bizge belgili bolıwı sha`rt.
Tek san ma`nisin biliw o`zine jeterli bolg`an sanlar skalyar ma`nisler deyiledi. Mısalı waqıt - t, massa – m, h.t.b. skalyar ma`nisler esaplanadı. Olardın` qoyılg`an tochkası ha`m bag`ıtı bolmaydı. Waqıt ha`m massa ken`isliktin` ha`mme orınlarında birdey o`zgeredi dep qabıl etilgen, yag`nıy orıng`a baylanıslı emes.
Teoriyalıq mexanikada denelerdin` eki tu`rli jag`dayları u`yreniledi. Birinshi na`wbette materiallıq tochka ha`m qattı denelerdin` ha`reketsiz yamasa ten`salmaqlılıq jag`dayları u`yreniledi.
Bunday ma`selelerdi statikalıq ma`seleler deyiledi. Eger materiallıq tochka yamasa qattı dene ha`rekette bolsa onın` ha`reketinin` nızamların u`yreniwshi bo`lim dinamika bo`limi dep ataladı.
1. Ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momentinn’ vektorlig’i
Joqarıdag’ı 6-temada ku’shtin’ noqatqa salistirg’anda momentin algebraliq mug’dar, yag’nıy ol ku’sh mug’dari menen iyni uzınlıg’ınin’ ko’beymesinen ibarat dep qaragan edik. Lekin denege ta’sir etip atirg’an ku’sh ken’islikte jaylasqan bolsa, usı ku’sh momentinn’ moduli ha’m belgisi deneni aylanba ha’reketin toliq xarakterlemeydi. Sonın’ ushın ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momentinn’ vektori tusinigi kiritiledi.
Ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momenti vektorin eki vektordin’ vektor ko’beymesinen ibarat dep qaraw mu’mkin. Bunın’ ushın moment orayi O noqatti sanaq sistemasının’ bası desek, ku’sh qoyılg’an A noqattin’ radius-vektori boladı (36-su’wret).
|
dan: (3.8)
(3.7) di (3.8) ga qoysaq: ya’ki
(3.9)
Demek, ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momenti vektor mug’dar bolıp, ol ku’sh qoyılg’an noqattin’ radius-vektori menen ku’shtin’ vektor ko’beymesine ten’ bolıp, ol ku’sh ha’m moment orayi arqali payda etilgen u’shmu’yesh betine perpendikulyar bag’darlanadı.
|
Ku’shtin’ noqatqa salıstırg’anda momenti vektorinin’ bag’dari solay qoyiladi, onın’ ushınnan turip qaralg’anda ku’sh deneni saat strelkasina qarsi aylandirip atirg’an boliwi kerek.
(3.8) den paydalanip, ni analitik esaplaw mu’mkin. Ox , Oy , Oz o’sherlerinin’ birlik vektorlarin ku’sh proyeksiyalarinI proyeksiyalarin x,y,z; - proyeksiyalarin bolsa M0x , M0y , M0z desek:
Vektorlar algebrasina ko’re,
M0 = x y z (3.9)
Fx Fy Fz
bunnan
,
, (3.10)
kelip shıg’adı.
(3.10) dan paydalanip M0 modulin ha’m bag’darlawshi kosinuslardi to’mendegishe aniqlaw mu’mkin:
(3.11)
(3.12)
(3.11) menen (3.12) nı ten’lestiriw natijesinde noqatqa salıstırg’anda ku’sh momentinn’ qa’legen ko’sherdegi proyeksiyasi usı ku’shtin’ usi ko’sherge salıstırg’anda momentine ten’ligin ko’remiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
