Referat mavzu: Ma’muriy huquqiy munosabatlar Bajardi: Fozilova G. Toshkent -2014 Reja: Kirish

Gorizontal munosabatlar

Gorizontalma’muriy-huquqiymunosabatlardabirtomonningikkinchitomonganisbatanyuridik-hokimiyatirodasiningustunligimavjudemas. Ma’lumbirma’noda, gorizontalma’muriy-huquqiymunosabatlardatomonlartenghisoblanadi. Gorizontalma’muriy-huquqiymunosabatlarvertikalma’muriy-huquqiymunosabatlarsingariko‘ptarqalganemas. Chunkiularqaysidirma’nodama’muriy-huquqiytartibgasolishdoirasidanchetgaqolgan. Lekindavlatboshqaruvisohasidabundaymunosabatlarningyuzagakelishimumkin.

Davlatboshqaruvisohasidagima’muriy-huquqiymunosabatlaro‘rtasidagorizontalmunosabatlarniajratibolishmushkuldir. CHunkiularvertikalmunosabatlarsingariyaqqolnamoyonbo‘lmaydi. Lekinboshqaruvamaliyotigaasoslanib, gorizontalma’muriy-huquqiymunosabatlargaquyidagilarnikiritishmumkin:

• 
  bevositaboshqaruvta’sirigako‘maklashuvchimunosabatlar. Bumunosabatlarvertikalmunosabatlargaxizmatqiladi, ya’nibirtomonlamayuridik-hokimiyatqaroriniqabulqilishuchunshart-sharoitlaryaratibberishgaqaratiladi. Gorizontalmunosabatlarbirdarajadabo‘lganboshqaruvsub’ektlario‘rtasidayuzagakeladi. Masalan, birgalikdame’yoriyhujjatniqabulqilishuchuntayyorgarlikko‘rish; hamkorlikdaboshqaruvharakatlariniamalgaoshirish; birgalikdaqo‘shmatadbirlarni (majlislarni) olibborish; idoralararo, maslahatyokimuvofiqlashtiruvchikengashlarnitashkiletishbo‘yichamunosabatlar;
  
• 
  bevositaboshqaruvta’siriamalgaoshirilgandankeyinyuzagakeladiganmunosabatlar, ya’nibirtomonlamatartibdaqabulqilinganqarorningsamaraliijroetilishigasharoitlaryaratibberishbo‘yichayuzagakeladiganmunosabatlar;
  
• 
  ma’muriy-protsessualxususiyatdagimunosabatlar.Bundaymunosabatlardahamtomonlartenghuquqlidarajagaegabo‘ladi. Masalan, fuqarolarningshikoyatlarini, ma’muriyhuquqbuzarlikishlariniko‘ribchiqishjarayonidayuzagakeladiganmunosabatlar. Bumunosabatlarningmazmuninima’muriy-huquqiynizolarniko‘ribchiqishtashkiletadi;
  

turlixildagishartnomashakligaegabo‘lganma’muriy-kelishuvxususiyatigaegabo‘lganmunosabatlar.Masalan, uyokibulavozimdagiishgaqabulqilishto‘g‘risidaoldindankelishuv.

Muomala layoqati shaxsning ma’lum bir qobiliyati sifatida quyidagi elementlardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin:

• 
  o‘zlariga tegishli bo‘lgan huquqlarni mustaqil amalga oshirish;
  
• 
  o‘rnatilgan vakolatlarni amalga oshirish va boshqaruvning huquqiy aktlarini qabul qilish;
  
• 
  ma’muriy-huquqiy majburlov choralarini qo‘llash;
  
• 
  fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini tan olish, kafolatlash va himoya qilish;
  
• 
  fuqarolarga, davlat organiga yoki yuridik shaxsga keltirilgan zarar uchun huquqiy javobgarlikka tortilish;
  
• 
  ma’muriy yoki intizomiy huquqbuzarlik (nojo‘ya xatti-harakat) sodir etganda, tegishlicha ma’muriy yoki intizomiy javobgarlikka tortilish.
  

Ma’muriy huquq sub’ektlarida ma’muriy muomala layoqati turlicha yuzaga keladi. Muomala layoqati yuzaga kelishining asosiy sharti bo‘lib, sub’ektlar huquqlari, majburiyatlari va vakolatlarining xususiyatlari hisoblanadi.

Ma’muriy qonunchilik ma’muriy huquq sub’ektlarining muomala layoqatini turli asoslarga ko‘ra belgilaydi:

a) yoshga qarab (masalan, fuqarolarning umumiy asoslarda ma’muriy javobgarlikka tortilishi 16 yoshdan boshlanadi yoki fuqarolarning harbiy xizmatni o‘tashi 18 yoshdan boshlanadi);

b) mansabni egallaganlik holatiga qarab (masalan, davlat-hokimiyat vakolatlarini faqatgina maxsus huquqiy me’yorlar bilan vakolat berilgan shaxslar tomonidan amalga oshiriladi);

v) huquqlarni amalga oshirish va majburiyatlarni bajarishning huquqiy tartibiga qarab (masalan, favqulodda holatlarda shaxslarning huquqlari cheklab qo‘yilgan bo‘lishi mumkin);

g) ro‘yxatga olish yoki boshqa ma’muriy jarayonlarni olib borish natijasiga qarab (masalan, ma’muriy huquq sub’ekti hisoblangan ayrim tashkilotlar o‘z faoliyatini faqatgina tegishli tartibda ularning ustavi ro‘yxatga olingandan yoki ruxsatnoma (litsenziya) berilgandan so‘ng amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi).

Ma’muriy muomala layoqatiga ega bo‘lishning huquqiy asoslari me’yoriy huquqiy aktlarda o‘rnatiladi.

Jismoniy va yuridik shaxslarning ma’muriy huquq sub’ekti sifatida namoyon bo‘lishi, ma’muriy-huquqiy munosabatlarda ishtirok etishi ko‘p jihatdan huquq sub’ekti ekanligiga, ya’ni ma’muriy huquq layoqati va ma’muriy muomala layoqatining mavjudligiga bog‘liqdir.