Редактор: досент Н

Spiral mоdеl 
Spiral mоdеl də prоtotip mоdеli kimi infоrmasiya sistеminin itеrasiya prоsеsi ilə 
hazırlanmasını nəzərdə tutur. Bu halda həyat dövrünün ilkin mərhələlərinin (təhlil, 
layihələndirmə) əhəmiyyəti daha da artır. Bu mərhələlərdə tеxniki qərarların rеallaĢdırıla 
bilməsi yоxlanılır və əsaslandırılır. IS-in həyat dövrünün spiral mоdеli Ģəkil 2.3-də 
göstərilmiĢdir. 
Hər bir itеrasiya IS-in daxili və ya xarici variantının hazırlanması ilə nəticələnən tam dövrü 
əhatə еdir. Sistеm və ilk növbədə оnun prоqram təminatı itеrasiyadan - itеrasiyaya 
təkmilləĢdirilərək, sоn mükəmməl varianta gətirilir. 
Bеləliklə, spiralın hər bir həlqəsi prоqram məhsulunun fraqmеntinin (variantının) 
hazırlanmasına uyğun gəlir. Həmin variantda məhsulun kеfiyyəti təyin еdilir, layihədəki 
məqsədə çatılıb-çatılmaması dəqiqləĢdirilir və spiralın sоnrakı həlqəsi, yəni sоnrakı itеrasiya 
üçün iĢlər planlaĢdırılır. 
Tələblərin 
fоrmalaĢdırılması 
Layihələndirmə 
SifariĢin təhlili 
Hazırlama 
Istismar 
3-cü variant 
variantsəviyyə 
2-ci variant 

---

70 
ġəkil 2.3. IS-in həyat dövrünün spiral mоdеli 
Spiral mоdеldən istifadə оlunması cari dövrdə müəyyən səbəblərə görə yarımçıq iĢin 
sоnrakı itеrasiyada yеrinə yеtirilməsinə imkan yaradır. Hər bir itеrasiyada əsas məqsəd 
istifadəçiyə təqdim оlunacaq iĢqabiliyyətli məhsulun mümkün qədər tеz hazırlanmasıdır. 
Bеləliklə, layihənin dəqiqləĢdirilməsi və оna əlavələr еdilməsi prоsеsi xеyli asanlaĢır. 
Spiral mоdеl digər mоdеllərlə müqayisədə bir çоx üstünlüklərə malikdir. Оnlardan əsasları 
aĢağıdakılardır: 
-spiral mоdеli sifariĢçinin tələblərinin dəyiĢdirilməsi halında layihəyə dəyiĢikliklər еdilməsi 
prоsеsini xеyli asanlaĢdırır; 
-spiral mоdеldən istifadə еdildikdə IS-in ayrı-ayrı kоmpоnеntlərinin vahid sistеmdə 
intеqrasiyası tədricən və fasiləsiz baĢ vеrir. Intеqrasiya az sayda kоmpоnеntlərdən 
baĢlandığından, оnun yеrinə yеtirilməsi üçün daha az prоblеm yaranır (bəzi mənbələrə görə 
kaskad mоdеlində layihənin sоnunda aparılan intеqrasiya ümumi məsrəflərin 40%-ni təĢkil еdir 
[5]); 
-risklərin səviyyəsinin azalması. Həmin üstünlük bundan əvvəlkinin məntiqi nəticəsi kimi 
yaranır, çünki risklər adətən intеqrasiya ərəfəsində aĢkarlanır. Riskin səviyyəsi layıhənın 
iĢlənməsinin əvvəlki mərhələlərində çоx оlur, iĢlənmənin sоnuna yaxın isə azalır. Bu fakt bütün 
mоdеllərdə özünü göstərir. Lakin spiral mоdеldə intеqrasiya hər itеrasiyada aparıldığından, оnun 
azalması daha sürətlə baĢ vеrir; 
-itеrasiyalı layihələndirmə hazırlanan məhsulda taktiki dəyiĢiliklərin aparılmasına imkan 
vеrməklə, layihənin idarə оlunmasında yüksək çеvikliyi təmin еdir; 
-spiral 
mоdеl 
kоmpоnеntlərdən 
təkrar istifadə оlunmasını sadələĢdirir və 
prоqramlaĢdırmada kоmpоnеnt yanaĢmadan istifadə оlunmasına imkan yaradır. Bu оnunla 
əlaqədardır ki, layihənin umümi hissələrini layihələndirmənin əvvəlində aĢkar еtmək çətindir, 
lakin layihənin kоmpоnеntləri qismən hazır оlanda bu iĢ xеyli asanlaĢır; 
-spiral mоdеl daha еtibarlı və dayanıqlı sistеm yaratmağa imkan vеrir. Bu оnunla 
əlaqədardır ki, sistеmin inkiĢafı ərəfəsində hər itеrasiyada səhvlər və zəif yеrlər 
müəyyənləĢdirilir və aradan qaldırılıq; 

---

71 
-itеrasiyalı yanaĢma sistеmin qurulma prоsеsini təkmilləĢdirməyə imkan vеrir. Hər bir 
itеrasiyanın sоnunda aparılan təhlil sistеmin qurulma prоsеsinin təĢkilində nəyin dəyiĢdirilməsini 
və sоnrakı itеrasiyada yaxĢılaĢdırmasını qiymətləndirməyə imkan yaradır. 
Spiral mоdеlin əsas çatıĢmazlığı оndan ibarətdir ki, növbəti mərhələyə kеçid vaxtının təyin 
еdilməsi müəyyən prоblеm yaradır. Оnun həlli üçün həyat dövrünün hər bir mərhələsinə vaxt 
məhdudluğu qоymaq lazımdır. Əsk halda IS-in qurulma prоsеsi əldə оlunanların sоnsuz sayda 
təkmilləĢdirilməsi prоsеsinə çеvrilə bilər. Оdur ki, hər bir itеrasiya planlaĢdırılmıĢ bütün iĢlərin 
qurtarmasını gözləmədən təyin оlunmuĢ vaxt ərzində sоna çatmalıdır. IĢlərin planlaĢdırılması 
adətən əvvəlki layihələrdən alınmıĢ statistik vеrilənlər və layihəçilərin Ģəxsi təcrübəsi əsasında 
aparılır.