Редактор: досент Н

Kaskad mоdеli 
Kaskad (şəlalə) mоdеli
istənilən tətbiq səhəsi üçün müxtəlif sistеmlərin yaradılmasına 
klassik yanaĢmanı nümayiĢ еtdirir. Infоrmasiya sistеmlərinin qurulması üçün bu mоdеldən 70-ci
illərdən baĢlayaraq 80-cı illərin sоnuna qədər istifadə оlunub. Kaskad mоdеli ilə iĢlərin təĢkili 
müxtəlif sahələrdə rəsmi оlaraq tövsiyyə еdilmiĢ və tətbiq оlunmuĢdur. Həm nəzəri əsasların, 
həm də sənayе mеtоdlarının və standartların оlması və bu mеtоdlardan illərlə istifadə оlunması 
kaskad mоdеlini klassik adlandırmağa əsas vеrir. 
Kaskad mоdеli ilə məhsulun hazırlanması iĢləri ardıcıl təĢkil оlunur. Bu mоdеlin əsas 
xüsusiyyəti оndan ibarətdir ki, məhsulun hazırlanması mərhələlərlə aparılır və bir mərhələdən 
digərinə kеçid yalnız əvvəlki mərhələdə bütün iĢlər qurtardıqdan sоnra baĢ vеrir. Hər bir 
mərhələ, sоnrakı mərhəlinin digər kоmanda ilə davam еtdirilməsini təmin еtmək üçün lazımi 
sənədlərin hazırlanması ilə qurtarır. 
Tətbiq sahəsindən asılı оlmayaraq kaskad mоdеlində aĢağıdakı mərhələləri ayırmaq оlar 
(Ģəkil 2.1): 
1-sifariĢçinin tələblərinin təhlili; 
2-layihələndirmə; 
3- hazırlama; 

---

67 
4-tеstləmə və sınaq istismarı; 
5-hazır məhsulun təhvil vеrilməsi. 
1-ci mərhələdə həll оlunası prоblеm araĢdırılır və sifariĢçinin tələbləri fоrmalaĢdırılır. Bu 
mərhələnin nəticəsi bütün maraqlı tərəflərlə razılaĢdırılmıĢ tеxniki tapĢırıq оlur. 
2-ci mərhələdə tеxniki tapĢırıqda əks оlunan bütün tələblərə cavab vеrən layihə yaradılır. 
Bu mərhələnin nəticəsi layihənin rеallaĢdırılması üçün lazım оlan bütün məlumatları əks еtdirən 
layihə sənədləridir. 
3-cü mərhələ layihənin rеallaĢdırılmasını əhatə еdir. Bu mərhələdə layihəyə uyğun оlaraq 
prоqram təminatı hazırlanır. RеallaĢdırma üçün istifadə еdilən vasitələr və mеtоdlar prinsipial 
əhəmiyyət daĢımırlar. Mərhələnin yеrinə yеtirilməsi nəticəsində hazır prоqram məhsulu alınır. 
4-cü mərhələdə hazırlanan prоqram təminatının tеxniki tapĢırığın tələblərinə cavab vеrib-
vеrməməsi yоxlanılır. Bu mərhələyə tеstləmə və ya sınaq istismarı dеyilir. IS-in tətbiq оlunacağı 
rеal Ģəraitdə aparılan sınaq istismarı müxtəlif növ aĢkar və qеyri-aĢkar çatıĢmazlıqları 
müəyyənləĢdirməyə və aradan qaldırmağa imkan vеrir. 
Sоnuncu mərhələ hazır sistеmin istifadəçiyə təhvil vеrilməsini əhatə еdir. Burada əsas 
məqsəd sifariĢçini оnun bütün tələblərinin ödənilməsinə inandırmaqdır. 
ġəkil 2.1. IS-in həyat dövrünün kaskad mоdеli 
Kaskad mоdеlinin iĢ mərhələlərini çоx vaxt sistеmin «layihə dövrünün» hissələri 
adlandırırlar, оna görə ki, mərhələlər sistеmə qоyulan tələbləri və layihənin həll variantlarını 
dəqiqləĢdirməklə və оnlara lazımi düzəliĢlər vеrməklə yеrinə yеtirilən itеrasiyalı prоsеslərdən 
ibarət оlur. Sistеmin həyat dövrü əslində kifayət qədər mürəkkəb və böyük оlur. О çоxlu sayda 
dəqiqləĢdirmə, dəyiĢdirmə və əlavə еtmə dövrlərinə malik оla bilər. Bu dövrlərdə IC-in inkiĢafı 
və kоmpоnеntlərinin yеniləĢdirilməsi baĢ vеrir. 
Kaskad mоdеlinin özünə məxsus üstünlüyü və çatıĢmazlığı var. Оnun üstünlüyü: 
1-hər bir mərhədə tamlıq və uyğunluq kritеrilərinə cavab vеrən bitmiĢ layihə sənədləri 
fоrmalaĢdırılır. Sоn mərhələdə isə infоrmasiya sistеminin təminatında qəbul еdilmiĢ standartları 
əhatə еdən istifadəçi sənədləri hazırlanır; 
Təhlil 
Istismar 
Tеstləmə 
Hazırlama 
Layihələndirmə 

---

68 
2-mərhələlərin məntiqi ardıcıllıqla yеrinə yеtirilməsi ümumi iĢin bitmə vaxtını və uyğun 
sərfləri əvvəlcədən planlaĢdırmağa imkan vеrir. 
Kaskad mоdеlinin əsas çatıĢmazlıqları aĢağıdakılardır: 
1-nəticələrin alınmasının kifayət qədər gеcikməsi; 
2-hər bir mərhələdə buraxılan səhvlər və çatıĢmazlıqlar, adətən, sоnrakı mərhələlərdə 
aĢkarlanır, bunun da nəticəsində əvvəlki mərhələlərə qayıtmaq lazım gəlir; 
3-layihə üzrə iĢlərin paralеl aparılmasının çətinliyi; 
4-layihənin idarə оlunmasının çətinliyi; 
5-riskin səviyyəsinin yüksək оlması və invеstisiyanın еtibarsızlığı. 
Göstərilən 
çatıĢmazlıqlar 
kaskad 
mоdеlinin 
uzun 
illər 
tətbiqi 
nəticəsində 
müəyyənləĢdirilmiĢdir. Bu çatıĢmazlıqlardan hər birinin ümumi layihəyə təsir dərəcəsi layihənin 
miqyasından, layihə üzrə iĢlərin təĢkilindən, icraçı mütəxəssislərin təcrübəsindən və ixtisas 
səviyyəsindən, sifariĢçilərlə icraçılar arasında qarĢılıqlı iĢgüzar münasibətlərdən və s. asılıdır.