Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

Mustaqil ish mavzulari:
1.  Ilk texnologik to ‘ntarishlar (paleolit,  mezolit).
2.  Ilk ekologik tushkunliklar va ulam ing kelib chiqishi.
3.  O 'zlashtiruvchi  x o ‘jalik.
4. Qadim gi texnik progressning m azm un-m ohiyati.

---

Jahon sivilizatsiyalari tarixi
4-M A VZU:  JA M IY A T N IN G  IQ T IS O D IY  T U Z IL M A S I
1. 
Qadimgi jam iyatlar iqtisodiyoti  tuzilmasining dinamikasi.  2.  Iqti-
 
sodiyotning  takror  ishlab  chiqarish  tuzilmasi.  3.  Qadimgi jamiyatlarda
 
iqtisodiyotning texnologik tuzilmasi.  4.  Takror  ishlab chiqarishning iqti­
sodiy tuzilmasi.  5.  Qadimgi jamiyatlarda ijtimoiy takror ishlab chiqarish
 
mahsulotining qiymat tuzilmasi.
1. 
Q ad im g i ja m iy a tla r iqtisod iy oti tu zilm a sin in g  d in am ik asi. Endi 
jam iyatning  navbatdagi  uchinchi  qavatiga ko‘tarilam iz.  Birinchi  uch-ne- 
olit,  ilk  sinfiy  (jez  asri)  va  antik  (tem ir  asri)  sivilizatsiyalar  davom ida 
iqtisodiyotning  tuzilishi,  iqtisodiy  m unosabatlar  va  iqtisodiy  boshqaruv 
m exanizm ida qanday o ‘zgarishlaryuz berdi?
K o‘p  o ‘lchovli  m akroekonom ik  model.  Sivilizatsiyalam ing  iqtisodi- 
yotini  tuzilishidagi  o ‘zgarishlam i  tahlil  qilishning  boshlang‘ich  nuqtasi 
sifatida  ko ‘p  o ‘lchovli  takror  ishlab  chiqaruvchi  siklik  m akrom odelni 
olamiz.
Takror  ishlab  chiqaruvchi  tuzilmalar.  Takror  ishlab  chiqarilgan  ijti­
moiy  mahsulotni  sektorlar bo‘yichataqsim lash;
Sohaviy  tuzilma.  Ishlab  chiqarilgan  ijtim oiy  mahsulotni  sohalararo 
m ajm ualar b o ‘yicha taqsimlash;
1'og‘onaviy  tuzilma.  Takror  ishlab  chiqarishning  pog‘onaviy  sathi 
bo'yicha mahsulotni taqsimlash;
Texnologik  tuzilma.  Ishlab  chiqarilgan  mahsulotni  ishlab  chiqarish- 
iiing lexnologik  usullari  bo ‘yicha taqsim lash;
Iqtisodiy  tuzilma.  Ishlab chiqarish vositalari  va ijtimoiy takror ishlab 
chiqarilgan  mahsulotni  taqsimlash;
Ijtimoiy  takror  ishlab  chiqarilgan  m ahsulotning  qiym at  tuzilm asi  -  
ishlab chiqarilgan  m ahsulotning qiym at unsurlari  nisbatini  aks ettiradi.
InkIiГ qilingan  makrom odel  iqtisodiyotning  ko‘p  o ‘lchovli,  hajmiy 
o'lchovda  uni  tashkil  qiladigan  turli  unsurlarini  o ‘zaro  aloqadagi  mosli- 
gidit  tn/.ilmaviy dinam ikasini  aniqlashga yordam   beradi.
Ko‘p  o'lchovli  makromodel  zam onaviy  rivojlangan  takror  ishlab 
chiqarishning  tuzilm asiga javob  beradi,  boy  iqtisodiy  statistikaga  taya- 
nadi. Qadimgi jam iyatlar shakllanayotgan  iqtisodiyotining oddiylashtiril-
89

---

R. RAJABOV
gan tuzilmasi  (ov, baliqchilik v a term achilik, jam o a x o ‘jaligi  kiritiladi)ga 
intem atsional  takror  ishlab  ehiqarish,  bir  qancha  sohalararo  majmualar, 
ilmiy, texnik, harbiy,  sanoat,  ijtimoiy  soha kiritilm aydi.
H ar  bir  sivilizatsiyaga  bir  davr  uning  gullab-yashnashining  yuqori 
cho‘qqisini  olamiz:  4  davr:  m ezolit (taqsim lash uchun  boshlang‘ich baza 
sifatida) neolit, je z  v a tem ir asrlari  asos  qilib,  sivilizatsiyaning sobiq epi- 
sentri  b o ‘lgan  m am lakat  iqtisodiyotining  tuzilmasi  va  ushbu  sivilizatsi­
yaga  xos  boMgan  belgilar  olinadi.  Qadim gi  sivilizatsiyalar  bo 'y ich a  sta- 
tistik  maMumotlar y o ‘qligi  sababli,  har  bir  k o ‘rsatkich  b o ‘yicha  ekspert 
bahosi olinib, keyingi tadqiqotlar davom ida aniqlashtirilishi  mumkin.  Bu 
qoidalam i  qabul  qilib,  qadimgi jam iyatlar  iqtisodiyoti  tuzilm asini  tahlil 
qilam iz va uning dinam ikasi  an’analarini  baholashga urinamiz.
3-jadval