R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Nazorat savollari:
1.  Urug‘li mevalarning kelib chiqish vatanini aniqlang.
2.  Rezavor mevali o‘simliklarga qaysi o‘simliklar kiradi?
3.  Mevali o‘simliklar qaysi guruhlarga bo‘linadi?
4. Issiqlikning mevali daraxtlarning o‘sishi va hosil berishiga 
ta’sirini tavsiflang.
5.  Sovuqqa chidamli mevali daraxtlarni sanab o‘ting.

---

27
2. URUG‘LI MEVALAR (2 soat)
Mevali daraxtlar urug‘li, danakli, rezavor, yong‘oq me-
vali hamda subtropik o‘simlik va rezavor meva guruhlariga 
bo‘linadi.
har bir turning biologiyasi aniqlangandan keyin tuproq 
va iqlim sharoiti shu o‘simlik tabiatiga moslashtirilsa, al-
batta  uning barvaqt hosil berishi, ko‘p umr ko‘rishini to‘liq 
ta’minlashi mumkin. har bir o‘simlikning tashqi sharoitga 
bo‘lgan talabiga qarab respublika, viloyat, tumanlarda katta-
katta maydonlarda mevazorlar barpo qilish mumkin. Biz uzoq 
umr ko‘rib, mo‘l hosil beradigan mevali daraxtlarning o‘sish va 
taraqqiyot qonunlarini yaxshi bilib olsak, o‘stirilayotgan yoki 
o‘stirilishi kerak bo‘lgan mevali daraxtlar uchun zarur sharoitni 
to‘liq yaratib bersak, uzoq umr ko‘rish va sifatli hosil berishini 
ta’minlagan bo‘lamiz.
Urug‘li mevalilarga olma, nok, behi kabilar misol bo‘ladi. 
Bular yetilish vaqtiga qarab 5 guruhga bo‘linadi: ertagi meva-
lar urug‘li mevalarining boshqa guruhlariga nisbatan ertaroq 
yetiladi. Uzilgandan keyin uzoq vaqt saqlanmaydi, olis joylar-
ga yuborishga unchalik yaramaydi, kimyoviy tarkibi jihatidan 
boshqalardan farq qiladi. Yozgi nav mevasi tusga kira boshla-
gan vaqtda uziladi. Shunday qilinmasa, u tez pishib o‘tib ketadi, 
unsimon holga kelib qoladi, shirasi kamayib, mazasi yomonla-
shadi, tez buziladi. Uzoq joylarga tashish uchun yaroqsiz bo‘lib 
qoladi. Ertagi mevalar oldin, kuzgi mevalar esa keyin teriladi. 
Kuzgi meva lar ham meva shoxchasidan oson ajraladigan, urug‘i 
jigarrang tusga kirgan va po‘sti shu navga xos rang hosil qilgan 
vaqtda uzib olinadi. Kuzgi nav mevalar yozgi navlarga nisbatan 
uzoq roq saqlanadi. Saqlash uchun mo‘ljallangan mevalar iste’mol 
qilish uchun yaraydigan darajada yetilishidan ancha ilgari terib 
olinadi. Bunda ularni iloji boricha kechroq yig‘ib olishga harakat 
qilinadi. Lekin mevalar sovuq tushguncha yoki yog‘ingarchilik 
boshlanguncha daraxtda qolib ketmasligi lozim. Kuzgi quruq 
kelgan yillarda hosilni kechiktirib yig‘ishtirish foydalidir. Chun-
ki bu vaqtda mevalar yana yiriklashadi, rangi va hidi yaxshilana-

---

28
di. Kechki mevalar qishda yaxshi saqlanadi. Ularning ba’zilari 
masalan:  «Zolotaya  grayта»,  «Renet  Simirenko»  ancha  vaqt 
buzilmay turadi. Yetilish muddatlariga ko‘ra meva navlarini gu-
ruhlarga bo‘lish tartibi har bir tuman uchun alohida belgilanadi. 
Bitta navning o‘zi har xil o‘sish sharoitiga ko‘ra turli guruhga 
kirishi mumkin.