R. O. Xolbekov

subyåkt ixtiyorida qoladi, o‘zida foydadan to‘lanadigan soliqni va minus
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va to‘lovlarni chiqarib
tashlagan holda soliqlar to‘langunga qadar olingan foydani ifodalaydi:
SF = STF - DS - BS,
bunda,
SF – sof foyda;
DS – foydadan to‘lanadigan soliq;
BS – boshqa soliqlar va to‘lovlar.
B. XO‘JALIK YURITUVCHI SUB'ÅKTNING
MOLIYA-XO‘JALIK FAOLIYATI BILAN BOG'LIQ
XARAJATLAR RO‘YXATI
(O‘zR VM 11.03.2009 y. 63-son qarori tahriridagi bo‘lim)
Mazkur  Nizomga  muvofiq  mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)  tannarxiga
kiritiladigan xarajatlar va davr xarajatlari ro‘yxati:
– xo‘jalik yurituvchi subyåkt faoliyatining råntabålligini va bozor raqo-
batbardoshliligini  aniqlash  uchun  mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)ni  ishlab
chiqarish va sotish davomida xo‘jalik yurituvchi subyåktda paydo bo‘ladigan
barcha xarajatlar to‘g‘risida buxgaltåriya hisobi schyotlarida to‘liq va aniq
axborot shakllantirilishi;
– soliq solinadigan bazani to‘g‘ri aniqlash maqsadida bålgilanadi.
Mazkur Nizomga muvofiq barcha xarajatlar quyidagilarga guruhlanadi:
– mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar:
a) båvosita va bilvosita moddiy xarajatlar;
b) båvosita va bilvosita måhnat xarajatlari;
d) boshqa båvosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan, ishlab chiqarish
xususiyatlariga ega bo‘lgan ustama xarajatlar.
– ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy faoliyatdan
olingan foydada hisobga olinadigan hamda davr xarajatlariga kiritiladigan
xarajatlar:
a) sotish xarajatlari;
b) boshqarish xarajatlari (ma’muriy sarf-xarajatlar);

197
d) boshqa opåratsion xarajatlar va zararlar.
–- xo‘jalik yurituvchi subyåktning umumxo‘jalik faoliyatidan olingan
foyda yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadigan xo‘jalik yurituvchi
subyåktning moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatlari:
a) foizlar bo‘yicha xarajatlar;
b) xorijiy valyuta bilan opåratsiya bo‘yicha salbiy kurs tafovutlari;
d) qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholash;
e) moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar.
Favqulodda zararlar, u foydadan olinadigan soliq to‘langunga qadar foyda
yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi.

198
MUNDARIJA
Kirish.......................................................................................................................3
1-bob.Buxgalteriya hisobi nazariyasi fanining predmeti va
metodi hamda tadqiqot usullari
1. Xo‘jalikdagi hisob turlari va ularning jamiyatni boshqarishdagi
o‘rni va ahamiyati...........................................................................................6
2. Buxgaltåriya hisobi tizimining rivojlanish tarixi........................................13
3. Õo‘jalik jarayonlari...........................................................................................15
4. Buxgaltåriya hisobini tashkil qilish prinsiplari............................................18
5. Buxgaltåriya hisobining funksiya vazifalari va prådmåti...........................22
6. Buxgaltåriya hisobining obyåkti..................................................................25
7. Buxgaltåriya hisobiga qo‘yiladigan talablar va usullari...............................36
2- bob. Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi
va mazmuni
1. Buxgaltåriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi............................................42
2. Xo‘jalik jarayonlari natijasida balansdagi o‘zgarishlar................................44
3- bob. Schyotlar tizimi va ikkiyoqlama yozuv
1. Schyotlar tizimi haqida tushuncha ..............................................................50
2. Schyotlarning turkumlanishi...........................................................................54
3. Tartibga soluvchi schyotlar..............................................................................56
4. Taqsimlovchi schyotlar.....................................................................................58
5. Kalkulatsiya schyotlari......................................................................................59
6. Taqqoslovchi schyotlar.....................................................................................59
7. Ikki yoqlama yozuv va uning qo‘llanishi.......................................................60
8. Sintåtik va analitik hisob..................................................................................62
9. Aylanma (oborot) vådomostlar........................................................................64
4- bob. Baholash va kalkulatsiya
1. Baholash va uning ahamiyati...........................................................................68
2. Kalkulatsiya buxgaltåriya hisobi usulining bir elåmånti sifatida..............70

199
5- bob. Hujjatlashtirish va inventarizatsiya
1. Hujjatlar va ular haqida tushuncha...............................................................77
2. Hujjatlarning turlari, råkvizitlari va ularning rasmiylashtirish tartibi...79
3. Hujjatlarning aylanishi.....................................................................................82
4.  Invåntarizatsiya  haqida  tushuncha  va  natijasini
rasmiylashtirish...........................................................................................85
6- bob. Buxgalteriya hisobining registrlari va shakllari
1. Buxgaltåriya hisobi rågistrlari haqida tushuncha va ularning
ahamiyati......................................................................................................94
2. Buxgaltåriya hisobi rågistrlaridagi xato yozuvlarni tuzatish tartibi.......102
3. Buxgaltåriya hisobi shakllari..........................................................................104
7- bob. Hisobot
1. Buxgaltåriya (moliyaviy) hisobotining ahamiyati va shakllari..................117
2. Hisobotni tuzishga tayyorgarlik ko‘rish......................................................120
3. Hisob siyosati va uning xo‘jalik yurituvchi subyåktlardagi
mohiyati, mazmuni va ahamiyati................................................................125
Tåst savollari...........................................................................................................132
Izohli lug‘at............................................................................................................139
Foydalanishga tavsiya etilayotgan adabiyotlar ro‘yhati..................................158
Ilova.........................................................................................................................161

200
Rasul Olimovich Xolbekov
BUXGALTÅRIYA  HISOBI
NAZARIYASI
Muharrir Xudoyberdi Po‘latxo‘jayev
Badiiy muharrir Yasharbek Rahimov
Texnik muharrir Yelena Tolochko
Musahhih Muhabbat Xalliyeva
Litsenziya  raqami  AI  ¹  163.  Bosishga  ruxsat  etildi    22.07.2011.  Bichimi
60
×
84
1
/
16.
 Tayms TAD garniturasi. Shartli b.t. 11,62. Nashr b.t. 16,15. Shartnoma
¹ 57–2011. 500  nusxada. Buyurtma ¹ 37.
O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining Cho‘lpon nomidagi nashri-
yot-matbaa  ijodiy  uyi.    100129,  Toshkent,  Navoiy  ko‘chasi,  30- uy.
«NOSHIR-FAYZ»  MCHJ  bosmaxonasida  chop  etildi.  Toshkent  tumani,
Keles  shahar,  K.  G‘ofurov  ko‘chasi,  97-uy.
Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik