R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

72 0 ‘zbekiston Respublikasining davlat va m a’muriy tuzilishi. 1-tom.
Huquq va boshqaruv sohasidagi xalqaro atamalar to ‘plami. Ruscha-
o ‘zbekcha. — Toshkent: 1996, 13-bet.
73 Tadjixanov U., Odilqoriyev H., Saidov A. 0 ‘zbekiston Respublika­
sining Konstitutsiyaviy huquqi. — Toshkent: IIV Akademiyasi, 2001,
438-bet .
162

---

F ederatsiyalarning tashkil topish asoslariga qarab ikki 
guruhga ajratish mumkin:
— Shartnomaga asoslangan;
— Shartnomaga asoslanmagan.
Shartnonia asosida tashkil topgan Federatsiya bu qoidaga 
k o ‘ra, b o ‘lajak F ederatsiyaning a ’zolari b o ‘lishi m um kin 
bo‘lgan mustaqil davlatlar o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida 
tashkil topgan ittifoq davlatidir. Bunday Federatsiyalarga misol 
qilib, AQSH, Avstraliya va Malayziyalarni keltirish mumkin.
Shartnomaga asoslanmagan 
federatsiyalarda esa, davlat 
hokimiyati m a’muriy birliklarga kengroq xuquqlarni berishi 
asosida, ular federatsiya subyektlariga aylanadi. Bunday 
o ‘zgarish avval unitar shaklda b o ‘lgan davlatning ixtiyoriga 
binoan amalga oshiriladi. Bunday federatsiyalarga misol qilib 
Hindiston, Nigeriyalarni keltirish mumkin. Bunday federatsiya­
ning subyektlari shartnom ali Federatsiyalardan farq qilgan 
h o ld a , su v erenitetg a ega b o ‘lm ay d ilar, u la r fa q a t ichki 
suverenitetga ega bo ‘ladilar.
Davlat tuzilishi shakli sifatida Federatsiya quyidagi spetsifik 
belgilarga ega:
• Federatsiya davlat tuzilmalaridan iborat bo‘ladi;
• U nitar davlatlardan farqli o ‘laroq federatsiya hududi 
yaxlit hudud sifatida e’tirof etilmaydi;
• Federatsiya subyektlari suveren mustaqil davlat emas, shu- 
ning uchun sesessiya (ajralib chiqish huquqi) berilmaydi;
• Federatsiya subyektlarida umumfederal Konstitutsiya va 
qonunlar bilan bir qatorda o'zlarining Konstitutsiya va 
qonunlariga ham ega bo‘lishi mumkin;
• Federativ davlatlarda federatsiya fuqaroligi bilan bir 
vaqtda federatsiya subyektlarining ham fuqaroligi mavjud 
b o ia d i;
• A ksariyat hollarda federativ d avlatlar ikki p alatali 
parlament tizimiga ega b o ia d i (bikameralizm).
Lekin bunday federativ davlatlar yagona federal qurolli 
kuchlar, moliya, soliq va pul tizimlariga ega bo‘ladi. Federal 
idoralar yagona tashqi siyosatni amalga oshiradilar.
Federatsiya sharoitida eng muhim masala Federatsiya bilan 
uning subyektlari o‘rtasida kompetensiyalarning taqsimlanishi, 
bo‘linishi hisoblanadi va ularni uchga ajratish mumkin:
1. Federatsiyaning mutloq vakolatlari;
2. Federatsiya va uning subyektlari birgalikda hal etadigan 
masalalar b o ‘yicha vakolatlar;
163

---

3. Federatsiya subyektining mutloq vakolatlari.
Birinchi masala, y a’ni federatsiyaning mutloq vakolatini 
tashkil etuvchi m asalalarg a m ud ofaa, tashq i ishlar, pul 
muomalasi, soliqlar, federal organlarni tashkil etish, federatsiya 
bilan uning subyektlari, subyektlar o ‘rtasidagi nizolarni hal 
etish kabi masalalar kiradi.
Birgalikdagi kompetensiyaga kiruvchi masalalarni Federa­
tsiya ham, subyektlar ham hal qilishi mumkin, baribir ustuvor- 
lik Federatsiya tomonda bo'ladi.
Federatsiya subyektining mutloq vakolatlariga kiruvchi 
masalalar qatoriga mahalliy organlarni tashkil etish, jam oat 
tartibini saqlash, y o ila r qurish, atrof- muhitni muhofazalash, 
mahalliy hujjatlar qabul qilish, m adaniyat, ta ’lim, tibbiyot 
masalalarini kiritish mumkin.