Qoraqalpog’iston davlat universiteti buxgalteriya xisobi va audit (tarmoqlar bo’yicha) ta’lim yo’nalishi

5. Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz ctavkasidan boshka omillar. Akselerator modeli.
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muxim omillardan biri bo`lib kutilayotgan sof foyda normasi xisoblanadi. Agar real foiz stavkasi bilan investitsiya xarajatlari mikdori o`rtasida teskari bogliklik bo`lsa, kutilayotgan sof foyda normasi (KSFN) dinamikasi bilan investitsiya xarajatlari o`rtasida to`gri bogliklik bor.

Agarda kutilayotgan foyda me`yori foiz stavkasidan yukori bo`lsa, investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda mikdoridan yukori bo`lsa, investitsiyalash foydali bo`lmay koladi.

Misol uchun, zavodga 100000 so`mlik yangi stanok sotib olindi. YAngi stanokni ko`llashdan zavod 10.000 so`m sof foyda olgan bo`lsin. Kutilayotgan sof foyda normasi kuyidagicha aniklanadi:

KSFN = 10000 / 100000 x 100 = 10%.

Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniklashda nominal foiz stavkasi emas, balki real foiz stavkasi xisobga olinadi. Real foiz stavka narxlar darajasining o`zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan inflyatsiya darajasi ayirmasi ko`rinishida aniklanadi. Masalan, nominal foiz stavkasi 16% ga teng bo`lsa, inflyatsiya darajasi yiliga 12% ni tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini (16%-12%) tashkil etadi.

Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta`sir etuvchi boshka omillar kuyidagilar kiradi:

1. Solikka tortish darajasi;

2. Ishlab chikarish texnologiyalaridagi o`zgarishlar;

3. Mavjud bo`lgan asosiy kapital mikdori;

4. Investorlarning kutishi;

5. YAlpi daromadlarning o`zgarishi.

Solikka tortish darajasining pasayishi xamda yangi texnologiyalarning paydo bo`lishi kutilayotgan sof foyda normasining (real foiz stavkasi o`zgarmagan sharoitda xam) ko`payishga olib keladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining ortishiga turtki beradi.

Investitsiyalar xajmining YAMM yoki daromadlar darajasiga boglikligini akselerator modeli aks ettiradi: