Qarshi davlat universiteti magistratura bo‟limi

1.4. Gaz sanoati korxonalaridan ajralib chiqadigan nordon gazlardan 

kislotalar olish. 

Hozirgi  zamon  fanlari  va  xususan  kimyo  fani  jamiyatning  bevosita        ishlab     

chiqaruvchi     kuchiga    aylanganligiga e‘tiroz bildiradigan odam topilmasa kerak, 

biroq texnologiya borligi uchungina kimyo ishlab chikaruvchi kuchga aylanganligi 

hamma  ham  anglab  yetmaydi.  Agar  unga  tegishli  texnologiya,  ya‘ni  xom  ashyo 

bo‘lgan  iqtisodiy  va  sotsial  talablarni  shuningdek,  xom  ashyo,  energetika, 

kontruksion  materiallar  va  hokazolarning  cheklanganligini  hisobga  olgan  holda 

xom ashyoni ko‘p miqdorda ko‘zlangan maxsulotga yalpi  kimyoviy qayta ishlash 

usuli ishlab chiqilmagan bo‘lsa, eng katta kashfiyot ham amalda ishlatilmay qolishi 

---

 

32 

mumkin. Kimyoviy texnologiya jarayonlarga juda ko‘p olimlar tomonidan ta‘riflar 

berilgan. Texnologiya tarjima qilinganda hunar (kasb) haqidagi fan degan ma‘noni 

anglatadi. Ko‘p ta‘riflar orasida D.I.Mendeleyev tomonidan berilgan ta‘rif, hozirgi 

zamonga juda mos keladi: «texnologiya bu tabiatdagi maxsulotlarni inson hayotida 

kerak  bo‘ladigan  (zaruriy  yoki  foydali  xamda  kulay)  mahsulotlarga,  aylantirib 

berishning  eng  qulay  (ya‘ni  inson  mexnati  va  tabiiy  energiya  turlarini 

kamaytiradigan) usuli haqidagi ta‘limotdir. 

Texnologiyaning  vazifasi  qo‘llaniladigan  usullardan  eng  qulayini  (berilgan 

sharoit va joyga qarab) tanlab olishdan va istalgan xossadagi hamda formadagi eng 

arzon mahsulotni yetkazib berishdan iborat bo‘lib qoladi. 

Bu  ta‘rif  hozirgi  zamon  tushunchasiga  juda  mos  keladi.  Hozirda  kimyoviy 

texnologiyani  bilim  va  amaliy  ishda  eng  muhim  soha  deb  karaladi.  U  o‘z  ichiga 

xom  ashyoni kimyoviy  qayta  ishlashni  boshkarishfoydalanilganda oltingugurt  IV-

oksid  va  sulfat  kislota  bug‘lari  bo‘lgan  gaz  qoldiqlari  bir  muncha  xavflidir.  S0

2

 

SO3  ga  aylantirishda  har  kuni  atmosferaga  13-15  t  oltingugurt  oksidi  chiqariladi. 

Axoli  yashaydigan  joylarda  atmosfera  havosiga  zararli  moddalarni  chiqarishni 

kamaytirish maksadida uzunligi 180-250 m balandlikdagi trubalar qurildi. Biroq bu 

tadbir  chiqindi  miqdorini  kamaytirmayapti,  aksincha  zararli  maydon  kengligi 

ortmoqda. 

Ko‘p  tarqalgan  gaz  holidagi  ifloslantiruvchi  moddalarni  kimyoviy  usullar 

bilan tozalashni ko‘rib chiqamiz. Oltingugurt (IV)-osidni tutib qolish uchun 60 dan 

ortiq  turli  xil  usullar  taklif  etilgan,  uni  adsorbilash  va  kimyoviy  ta‘sirlashuviga 

asoslangan. Biroq ularning hammasi ham bir vaqtda samara bermaydi va iktisodiy 

jihatdan  qulay  emas.  Eng  ko‘p  tarqalgan  usullardan  biri  oltingugurt  IV-oksidni 

ohak,  sulfit  eritmasi-ammoniy  gidrosulfit  natriy  alyuminatning  ishqoriy  eritmasi 

orqali yutilishiga asoslangan [19]. 

Katalitik usulda oltingugurt (IV)-oksidni vannadiy (V)-oksidi orqali oksidlash 

ham ko‘prok ishlatiladigan usullardan biridir.