1.1 – rasm. Optik aloqa tizimining umumlashgan tuzilish sxemasi:
1 – axborotlar manbai;
2 – optik uzatgich va modulyator;
3 – optik kanal;
4 – optik qabul qilgich.
Axborotlar manbaidan uzluksiz yoki raqamli signallar beriladi. So‘ng
signallar yorug‘lik oqimi-tashuvchi chastotaning elektromagnit tebranishlarini
modulyatsiyalaydi.
So‘ng yorug‘lik nuri ko‘rinishidagi optik signallar uzatuvchi muhit - optik
kanal orqali tarqaladi. Uzatuvchi muhit yuqorida aytib o‘tilgandek ochiq fazo,
atmosfera, ya’ni ochiq optik aloqa liniyasi yoki tolali optik aloqa liniyasi bo‘lishi
2
1
4
3
11
mumkin.
Uzatilgan
axborotlar
optik
qabul
qilgich
demodulyatorida
demodulyatsiyalanadi. Demodulyatorning asosiy elementi optik fotodetektor
hisoblanadi[6].
Optik signal tola bo‘ylab tarqalganda so‘nadi va buziladi. Optik
signallarni uzoq masofalarga uzatish maqsadida ma’lum oraliqlarda
signallarni buzilish darajasiga qarab regeneratorlar yoki kvant optik
kuchaytirgichlar o‘rnatiladi. Regenerator kirishida optik signallar elektr
signaliga, chiqishida esa elektr signaldan optik signalga aylantiriladi, ya’ni
regeneratorlarda elektr signallar kuchaytiriladi, sozlanadi va boshlang‘ich formasi
tiklanadi. Kvant optik kuchaytirgichlari qo‘llanilganda esa so‘ngan optik
signallar elektr signaliga aylantirib o‘tilmasdan kuchaytiriladi.
Intensivlik
bo‘yicha
modulyatsiyalangan
optik
signalni
bevosita
fotodetektorga berib, osongina uni boshlang‘ich signal ko‘rinishini saqlagan elektr
signaliga aylantirish mumkin. Optik signallarni qabul qilishning bu usuli
to‘g‘ridan-to‘g‘ri fotodetektorlash usuli deyiladi.
Hozirgi kunda optik aloqaning oxirgi qurilmalari sifatida raqamli uzatish
tizimlari (RUT)dan foydalanilmoqda. Chunki RUT analog uzatish tizimlariga
qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: shovqinga bardoshliligi, yuqori signalni
uzatish sifati liniya trakti uzunligiga kam bog‘liq, texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari
yuqori va boshqalar. Kanallari chastota bo‘yicha bo‘lingan analog uzatish
tizimlarining bir qancha kamchiliklari tufayli, ularning optik aloqada qo‘llanilishi
chegaralangan.
Qo‘llaniladigan modulyatsiya turiga qarab tolali optik aloqa tizimlari analog
va raqamliga bo‘linadi.
Analog tolali optik aloqa tizimlarida modulyatsiyaning analog usullari:
intensivlik bo‘yicha modulyatsiyalash, amplituda, chastota va faza modulyatsiyasi
turlari qo‘llaniladi. Optik nurlanish manbalarining yuqori nochiziqliligi va analog
uzatish uchun talab etiladigan shovqin bardoshlilikni ta’minlash texnik
12
murakkabligi sababli analog tolali optik aloqa tizimlaridan foydalanish
chegaralangan. Shunga qaramay bir qator sohalarda qo‘llaniladi (optik kabelli
televideniyeda, telemetriya, operativ va xizmat aloqa tizimlarida).
Raqamli tolali optik aloqa tizimlarida modulyatsiyalashning diskret
usullaridan foydalaniladi [9]. Bunda signal tashuvchining biron-bir parametri
diskret o‘zgaradi, yani boshlang‘ich parametrning qiymatlar sohasi kvantlash
sathlariga bo‘linadi, har bir kvantlash sathiga mos ravishda aniq diskret signal
qo‘yiladi.
Vazifasi va signallarni uzatish masofasiga ko‘ra tolali optik aloqa tizimlari
magistral, mintaqaviy, mahalliy-shahar va qishloq aloqa tizimlariga bo‘linadi.
Magistral tolali optik aloqa tizimlari signallarni 1000 km ga, zona tolali optik
aloqa tizimlari signallarning 600 km ga uzatish, shahar tolali optik aloqa tizimlari
shahar telefon tarmog‘ini bog‘lovchi liniyalarini zichlashtirish uchun xizmat qiladi.
Tolali optik aloqa liniyalarini quyidagi zichlashtirish usullari mavjud: vaqt
bo‘yicha, chastota va spektr bo‘yicha. Bu usulda bir necha informatsion oqimlarni
bitta oqimga birlashtirish nazarda tutiladi. Birlashtirish elektrik signallar va optik
signallar darajasida amalga oshirilishi mumkin Vaqt bo‘yicha zichlashtirishning
asosiy afzalligi bu optik tola o‘tkazish qobiliyatidan foydalanish koeffitsiyentining
ortishi va to‘liq optik aloqa tarmoqlarini yaratish imkoniyatining mavjudligi
hisoblanadi [7,23,24].
Chastota bo‘yicha zichlashtiriladigan tolali optik aloqa liniyalarida turli
axborot manbalarining boshlang‘ich signallariga aniq chastota oraliqlari ajratiladi.
Bu holda guruhli liniya signallarini hosil qilish uchun yaqin joylashgan stabil optik
tashuvchilar talab qilinadi. Biroq, ayniqsa yuqori tezlikli modulyatsiyalashda yarim
o‘tkazgich lazerlarning nurlanish liniyalarining nostabilligi qo‘shni kanallarning
ishchi to‘lqin uzunliklari orasida spektr bo‘yicha oraliqlarini informatsion signal
oraliqlaridan bir necha marta oshib ketishiga olib keladi. Shuning uchun tolali
optik aloqada spektral yaqin joylashgan kanallarni hosil qilish uchun turli
13
manbalarning turli tashuvchilaridan emas, balki optik tashuvchilarni surish
yordamida bitta manbaning turli tashuvchilaridan foydalaniladi.
Chastota bo‘yicha zichlashtirish usulining afzalligi shundaki , signallarni
bunday qabul qilish hisobiga regeneratsiyalash uchastkasi uzunligi 200 km gacha
uzayadi va optik tolaning o‘tkazish qobiliyatidan foydalanish koeffitsiyenti ortadi.
Optik tolaning o‘tkazish qobiliyatidan foydalanish koeffitsiyentini
oshirishning istiqbolli yo‘nalishlaridan biri spektr bo‘yicha (to‘lqin bo‘yicha)
zichlashtirishdir. Bunda har xil tezlikli va raqamli, analog turli modulyatsiyali
(telefon, televideniye, telemetriya, EXM boshqarish signallari) signallarni uzatish
imkoniyati kengayadi. Bu esa iqtisodni tejovchi ko‘p funksiyali aloqa tizimlarini
tashkil etishni ta’minlaydi[10].
Optik tolaning spektral o‘tkazish oralig’idan bir muncha to‘liq foydalanish bu
usulning eng muhim afzalliklaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda 0,8....1,8 mkm
diapazon oralig‘i o‘rganilgan. Agarda spektral kanalning kengligi 10 nm ni tashkil
etsa, u holda belgilangan diapazonda 100 tagacha spektral kanallarni joylashtirish
mumkin.
14
Do'stlaringiz bilan baham: |