Psixologiya

Umumiy psixologiya
 
Shaxs psixologiyasi 
Psixikaning taraqqiyoti 
Qiyosiy psixologiya
 
Ijtimoiy psixologiya
 
Guruh psixologiyasi 
Oila psixologiyasi 
Etnopsixologiya
 
Pedagogik psixologiya
 
Ta‟lim psixologiyasi 
Tarbiya psixologiyasi
 
Yosh davrlari 
psixologiyasi
 
Bolalik davri 
O‟smirlik davri
 
Yuridik psixologiya
 
Kriminalistika 
Sud psixologik ekspertiza 
Tergov psixologiyasi
 
Tibbiyot psixologiyasi
 
Psixoterapiya 
Patopsixologiya 
Psixopotologiya
 
 
Demak,  bugungi  psixologiya  fani  va  uning  tarmoqlarining  predmetini 
belgilashda  yoshlar  ongida  to‟g‟ri  dunyoqarashni  milliy  istiqlol  g‟oyalari  va  uning 
asosiy  tushunchalari  va  tamoyillari  asosida  shakllantirish  masalalari  nuqtai  nazaridan 
yondashish katta amaliy ahamiyat kasb etadi. 
 
 

---

17 
 
Zamonaviy psixologiya fanining asosiy sohalari. 
Inson  o‟zining  kimligini  anglashga  intilishdan,  o‟z  ruhiy  dunyosini va  o‟zgalar 
ruhiyatini  bilish  istagi  paydo  bo‟lishdan,  tabiat  va  jamiyat  xrdisalarini  tushunishga 
extiyoj  sezishdan,  o‟tmish,  hozirgi  zamon,  kelajak  haqida  mulohaza  yuritishdan 
e‟tiboran  psixologiya  fan  sifatida  rivojlana  boshladi.  Psixologik  bilimlar  juda  uzoq 
o‟tmish  tarixga  ega  bo‟lsada,  lekin  u  fan  sifatida  falsafadan  XIX  asrga  kelib  ajralib 
chiqdi.  Psixologiyani  alohida  fan  sifatida  ajralib  chiqishiga  o‟sha  davrda  kishilik 
jamiyatida yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy o‟zgarishlar sabab bo‟ldi, chunki 
bular  ijtimoiy  zaruriyatning  taqozosi  edi.  Psixologik  holatlarni  tadqiq  qilish,  ya‟ni 
psixika  mohiyatini  tushunish  maqsadida  o‟sha  davrda  eksperimental  ilmiy-psixologik 
laboratoriyalar vujudga kela boshladi. 
XIX asrning oxiri va XX asrning boshlariga kelib psixologiya fani to‟g‟risidagi 
ilmiy  tushunchalarda  keskin  o‟zgarishlar  yuzaga  keldi  va  ularning  ta‟siri  natijasida 
psixologiyaning tadqiqot obyekti sifatida insonga muhitning ta‟siri, uning xulq-atvorini 
o‟rganish  muammolari  tanlab  olindi.  Shu  davrda  psixologiya  fanining  rivojlanishiga 
ijobiy  hissa  qo‟shgan  bir  qator  konsepsiyalar,  nazariyalar,  oqimlar  va  yo‟nalishlar 
vujudga keldi. 
Bixeviorizm - AQShda E.Torndayk, D.Uotson kabi olimlar dastlab hayvonlarda 
keyinroq  odamlar  xulqini  o‟rganish  asosida  xulq-  atvor  psixologiyasini  yaratdilar. 
Bixeviorizmning  formulasi  SR  (Stimul  Reaksiya)  tasirga  javob  berishdan  iboratdir. 
Bixeviorizm  yo‟nalishlari doirasida o‟tkazilgan ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar avvalo 
amerikalik  olimlar  K.Xoll  va  V.Skinnerlar  nomi  bilan  bog‟liq.  Ular  va  ularning 
izdoshlari  hisoblangan  K.Miller,  D.Dollard,  J.Tibo,  G.Kelli  va  boshqalar  diada  –  ikki 
kishi o‟rtasidagi munosabatlarning xilma-xil eksperimental ko‟rinishlarini tadqiq qilib, 
ularda matematik o‟yin nazariyasi elementlarini kuzatdilar.  
Klassik  bixeviorizmdan  farqli  o‟laroq  ijtimoiy-psixologik  bixevioristlar 
hayvonlar o‟rniga laboratoriyaga naqd pulga odamlarni taklif eta boshladilar, shuning 
uchun  ham  ularning  g‟oyasida  biologizm  va  mexanizm  tarzda  ilgarigi  hayvonlarda 
to‟plangan dalillar modelini insonlarda qo‟llash hollari kuzatildi.