Psixologiy asi

funksional blok - umumiy tonus va
tetiklikni ta’minlab turuvchi blok; B - ikkinchi
funksional blok - tashqi ta’sirlarni qabul
qiluvchi, qayta ishlovchi va xotirasida
saqlovchi blok; V - uchinchi funksional
nazorat qiluvchi va dasturlar tuzuvchi
blok.
31

---

A 
B 
V
4-rasm. Bosh miya katta varim sharlari po‘stIog‘ining tashqi yuzasi: Л - birlamchi
maydonlar; B - ikkilamchi maydonlar; V - uchlamchi maydonlar.
va obyektlarning tasviri shakllanadi. Ammo u yoki bu tasvir shakllanishi 
uchun analizatorlar orasidagi o'zaro bog'liqlik saqlangan bo'lishi kerak. 
Analizator deb, tashqi va ichki muhitdan keluvchi signallarni analiz va 
sintez qiluvchi neyronlar guruhiga aytiladi (1-rasm). Analiz - bu miyaga 
kelib tushgan signallarni bo'laklarga bo'lib o'rganish bo'lsa, sintez - bu 
bo'laklardan yagona bir tasvir yaratish. Narsa va hodisalarni idrok etish 
asosida esa turli analizatorlarning o'zaro aloqasi va xotira mexanizmlari 
yotadi. Analizatorlar sistemasi iyerarxik tuzilishga ega (2-rasm).
Shunday qilib, bosh miya k a tta yarim sharlari p o ‘s tlo g ‘i turli 
analizatorlar orqali (ko'ruv, eshituv) qabul qilinadigan ta’sirlarni analiz 
va sintez qiladi. Po'stloq qabul qilingan m a’lumotlarni xotirasida saqlab, 
boshqa signallar bilan solishtirib, taqqoslab, xatolarini tuzatib, qayta 
ishlab turuvchi hujayralar tizimidan tarkib topgan.
M ashhur neyropsLxolog A.R. Luriya har qanday ruhiy faoliyat 
miyaning uchta funksional bloklari bir vaqtning o ‘zida barqaror ishlashi 
natijasida amalga oshirilishini ta’kidlab o'tgan (3-rasm). Birinchi blok -
tetiklik va tonusni boshqaruvchi blok. Bu blokka lim bikoretikulyar 
kompleks kiradi. Evolyutsiya mobaynida bu tuzilmalar birinchilardan 
bo'lib paydo bo'lgan. Birinchi blok qo'zg'alishni birinchi bo'lib qabul
32

---

qiladi. Bu signallar ichki hamda sezgi (ko'ruv, eshituv, hid, ta’m bilish, 
teri) a ’zolari orqali tashqi muhitdan keluvchi signallardir. Birinchi blok 
bu signallarni qayta ishlab, impulslar oqimiga aylantiradi va har doim 
ularni bosh miya po‘stlog‘iga yuborib turadi. Bu impulslar po‘stloqning 
faolligini ta’minlab turadi, ularsiz po‘stloq «so‘nib» qoladi.