Psixologik trening asoslari

3.Guruhda tranzakt tahlil. 
Bu nazariya E.Bern tomonidan ishlab 
chiqilgan. U asosan ijtimoiy muammolar va munosabatlarni ijobiylashtirishga 
qaratilgan. E.Bernning fikricha, odam hayotida uch xil pozitsiyadan iborat rolni 
o’ynaydi: “ota-ona”, “katta odam” va “yosh bola.” Odam hayotida shu 

---

137 
pozitsiyalardan biriga asoslanib faoliyat ko’rsatishga o’rgangan. Vaziyatga 
qarab bu pozitsiyaar o’zgarib boradi. Ya’ni bolada yoshligidan katta odam 
haqidagi tasavvuri asosida “katta odam” pozitsiyasi, ota-onaning ta’sirida esa 
“ota-ona” pozitsiyasi vujudga keladi. 
Bolaligidan to’plangan tajriba bolaning shaxsiy pozitsiyasini vujudga 
keltiradi va bu narsa uning munosabatlarida namoyon bo’lishi mumkin. 
Masalan: bir odam boshqa odamga ota-ona pozitsiyasidan turib maslahat qilsa, 
boshqasi esa bola pozitsiyasidan turib javob qilishi yoki qarama-qarshilik 
mavjud bo’lsa, u holda boshqa pozitsiyalarning biridanjavob berishi ehtimol. 
Qarama-qarshilik, ya’ni tranzaktsiyalarning qarama-qarshi kelishi konflikt 
(nizo)larning oldini olish rollarni ijro etmasdan turib, yashash uchun o’zidagi 
“katta odam” pozitsiyasini anglab yetganidagina rivojlantirishi mumkin. Bu 
metod odamning munosabatlarini anglashga yordam beradi. 
4.Psixodramatik yo‘nalish. 
Psixodrama
- 
20-yillarda Moreno tomonidan 
ishlab chiqilgan metod bo’lib, u guruhiy psixoterapiyaning shakllanishiga asosiy 
turtki bo’lib xizmat qilgan. 
Bu metoda mijozning ruhiy olamini o’rganish uchun psixodramada 
guruhiy dramatik improvizatsiya qo’llaniladi. Psixodramada mijoz o’z dolzarb 
muammosini guruh bilan o’ynab ko’rishi mumkin.
Masalan, mijozning muammosi otasi bilan gaplashish bo’lishi mumkin. 
Terapevt rejissyor sifatida rollarni bo’lib beradi. Sharoitga qarab odamlar 
predmetlar rolida stol, stul, lampa va boshqalar ota rolida chiqishi mumkin. Ota 
rolini o’ynovchi mijozga otasining xususiyatlari aytiladi va u vaziyatni o’ynab 
ko’radi, keyin boshqa vaziyatni kuzatib turgan guruh a’zolari o’z variantlarini 
ko’rsatishadi. Yoki bo’lib o’tgan voqeaning mijozda kuchli his uyg’otgan 
tomonini o’ynab ko’rsatishadi. Shunisi qiziqarliki, bu hodisa o’ynalayotganda 
mijozda o’sha his boshdan kechirilishi, xatto u xushidan ketib kolishi mumkin. 
Psixodramaning maqsadi ham, Moreno fikricha, mijozda kuchli tuyg’u va 
hislar kechishini uyg’otish orqali tajribani yanada takomillashtirishdir. 
Psixodramada roli o’yin uslubi qo’llaniladi. Bunda o’yin spontan va ijodiy 
kechadi. Bu narsalar oz ichiga adekvat javob berishni va yangilikni oladi. ‘Tele 
psixodrama’ proektsiya sifatida qollanuvchi tushunchadir, ya’ni rollar o’ynalishi 
davomida olamga boshaa odam ko’zi bilan qarash g’oyasi yotadi. 
Katarsis - 
kuchli hisni boshdan kechshunishirish bo’lib, uning natijasida 
insayt yo’li bilan muammoni yangicha tushunish kelib chiqadi. Ko’pincha 
“Monolog” va ikkinchi “Men” metodlari ishlatiladi. Rollar almashtirib boriladi 
va oxirida fikr almashish orqali yangi bilim va yangi xulq- atvor egallanadi.