Педиатрия ва болалар гигиенаси

Мактабгача таълим муассасаларида атроф муҳитни гигийеник ташкиллаштириш

1. 
   Мактабгача таълим муассасалари, хоналари, бинолари ва уларнинг йер майдонларига қўйиладиган гигийеник талаблар.
   
2. 
   Гуруҳ ва бошқа хоналаринининг истилиши, ёритилиши ва шамоллатишига қўйиладиган гигийеник талаблар.
   
3. 
   Мактабгача таълим муассаларининг сув таъминоти ва ҳаво ифлосланишининнг олдини олишга қўйиладиган гигийеник талаблар.
   
4. 
   Ўзбекистонда мактабгача тарбия муссасалалари фаолиятини ташкиллаштиришнинг санитария қоидалари[2].
   

МТМ йер участкаси ва биносига куйладиган гигийеник талаблар

Мактабгача таълим муассасалар болаларни боғчада бўлиш муддатига қараб 9; 10,5; 12 соат; ёки сутка давомида бўлиши муддатига қараб мўлжалланган. Боғчани низоми асосида 6 кун ишлаб 1 кун дам олиш ёки 5 кун ишлаб 2 кун дам олишга мўлжаланган.
Мактабда синф хоналарининг ҳарорати 18°т, спорт заллари ва устахоналар ҳарорати - 14-16°С бўлиши керак, нисбий намлик синфда 40-65% бўлиши керак. Ҳозирги вақтда кўпчилик мактабгача таълим муассасалари марказий иситилиш системаси орқали, паст босимли сув босими ёрдамида иситилади, Бундай иситилиш кун мабойнида ҳаво ҳароратини бир хил бўлишини, ҳавонинг жуда қуруқ бўлмаслигини, чанг бўлмаслигини таъминлайди.
Далил– турли хил манбалардан шу жумладан, сифат ва миқдор тадқиқотларидан, дастурларни баҳолашдан, мижозлар қадриятлари ва майллари, касбий тажрибасидан жамланган билим(Сcотт, Галл 2006).
Далиллар асосидаги сиёсат – инсонларга сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш асосига тадқиқотларда олинган енг яхши далилларни қўйган ҳолда сиёсат, дастурлар ва лойиҳалар борасида асосли қарор қабул қилишга ёрдамлашувчи ёндашув. Бундай ёндашув кўп жиҳатдан далиллардан селектив фойдаланиш (мисол учун, мустақил сифатларнинг алоҳида талқинига) ёки кўп ҳолларда идеалогик нуқтаи – назар, хурофот ёки спекулятив (қуруқ) фаразлардан илҳомланганалоҳида шахслар ёки гуруҳларнинг текширилмаган фикрларига асосланувчи сиёсатга қарама – қарши туради. ⁷
МТМ 1; 2; 4 ; 6; 8; ва ҳ.к. гуруҳларга мўлжаланган ҳолда қурилади.
Яхши-боғча бир ёки икки қаватли қилиб лойиҳаланади, бир ёки бир неча бинолардан иборат бўлади, бу бинолар бир-бири билан иссиқ, ўралган йўлаклар орқали бирлаштирилади.
Болалар кўп вақтларини ўтказадиган муассасанинг ижтимоий тозалик ҳолатини сақлаш ва ободонлаштириш, уларнинг соғлом ва нормал ўсиши ва организми ривожланишнинг асосий гаровидир. Болалар боғчасини аҳоли пунктларига яқин йерда жойлаштириш учун қатор гигийеник талаблар кўрсатиб ўтилади.
Атроф муҳит боланинг ривожланишида жуда катта таъсир кўрсатади. Соғлиқни сақлаш муносабатларини ташкил етишда боланинг илк кунларида мажбурийлик, бу даврда нима бўлади, улар ҳаётиннинг турли босқичларидаги аҳамияти кабиларга алоҳида етибор бериб ёндошмаслик енг муҳим сабаблардан биридир. Малакалар шуни кўрсатмоқдаки, ҳаётнинг илк кунлари,болалик ва ўсмирликда саломатликка муросасиз ёндашув уларнинг бутун умрдаги саломатлигига зарар йетказиши мумкин. Ерта ёш ривожланиши олимлари шуни аниқлашдики, тажриба давомида ерта ёш давридаги болалар ривожланиши(ақлий , жисмоний, ижтимоий иқтисодий)да ташқи омилларнинг таъсири уларнинг бутун ҳаётида ўчмас из қолдиради. Ҳар бир одамнинг жисмоний ва ақлий ривожланишнинг ҳар бир босқичида бу давом етади.(Пиллас, Суҳрcке 2009). ⁸

1. 
   Болалар муассасаси қуруқ ва баланд жойда қурилиши лозим, йер сувлари чуқур ётқизилган ва тоза йерда бўлиши керак.
   
2. 
   Болалар боғчаси иложи борича шовқиндан ўзоқлаштирилиши ҳаво ва йерни ифлосланишидан сақланиши керак (касалхона, саноат корхонаси, гараж, мактаб, маиший хизмат комбинатлари) ва ҳ.к.
   
3. 
   Болалар муассасаларининг гигийеник назоратга риоя қилган ҳолда аҳоли пунктларида жойлаштирилиши бу муассасаларга ҳар хил инфекциялар тарқалиши камайтиради, болаларни кўчада юз берадиган жароҳатларидан огоҳлантиради, нормал дам олиш ва ўқув-тарбия ишларини олиб боришга халақит берувчи шовқин-суронни изоляция қилади.
   

Айниқса гигийеник талабларга кварталлар аро жойлаштирилган болалар боғчаси тўлиқ жавоб беради. Болалар боғчаси айниқса кварталлар аро паркларга, хиёбонларга чанглардан, шамолдан ва ёзги жазирамадан яхшироқ ҳимоя қилинган йерларга жойлаштирилса гигийеник талабларга тўла жавоб беради.
Янги қўрилаётган 100-тагача болага мўлжалланган бир ўринга 40 м² ҳисобидан, 100 ортиқ болага мўлжаланганда 35 м² ҳисобидан қўрилади. Ер участкаси 3 қисм: - асосий бино;

• 
  ўйин учун майдон;
  
• 
  хўжалик майдончаларга бўлинади.
  

МТМ алоҳида кўрилиб унда болалар учун ва хўжалик майдонидан алоҳида йўллар билан таъминланиши лозим.
Ўйинлар учун майдон ўзида хар болага 9 м² дан мўлжаланиб ҳамда умумий жисмоний тарбия машғулотлари учун мўлжаланган майдондан ташкил топади.
Ҳар бир гуруҳ мадонини бирлаштириб турувчи айланма йўлакчалар билан боғланиб туради улар енига 1,5 метрга боради.
Ўйин майдончаларда хар бир гуруҳ ёзги шийпон билан таълинланган бўлиб баҳор ва ёз ойларда болалар фаолияти асосан шу жойда ташкил топади.
150 ўрингача МТМни йер майдонида битта 250 м²дан ташкил топган жисмоний тарбия учун мўлжалланган майдонга бўлади. Унда ҳаракатли ўйинлар учун гимнастик машғулотлар учун махсус спорт анжомлар билан таъминланган, майдонча, югуриш учун йўлакчалар ҳамда сакраш учун кумли чуқур бўлади.
Жисмоний тарбия майдонча атрофида чуқурлиги 0,6-0,8 метр, сатҳи 21 м² ташкил етадиган сўзиши бассейни жойлаштирилади.
Йилда барча майдончалар ва сакраш чуқурчалардаги қум тозаланиб алмаштирилади.
Ҳўжалик зонасига алоҳида санитар-гигийеник талаблар қўйилади, бу йерда овқат – чиқиндилари ва ахлат йигиш учун маркировкаланган қонтейнерлар жойлаштирилади.
МТМ йер майдони хар куни ерталаб 1-2 соат болалар қабулидан олдин сув сепилиб согч йиғиштирилади, ёз ойларида еса кунига 2 махал.
МТМ атрофида яшил ҳимоя зонаси бўлиши зарур , периметр бўйича енига 1,5 метргача турли ҳил дараҳтлар ўтқазилади. Ҳимоя зонаси кўча томонидан камида 6 метр енига бўлиб у чанг, турли ҳил машиналардан чиққан чиқинди газлар ҳамда керакли микроклимат яратишга хизмат қилади.
МТМ биноси алоҳида хоналардан ташкил топган. Биринчи қавватда ясли гуруҳлари жойлашиб ҳар бир гуруҳ алоҳида кириш йўли билан таъминланган. Хар бир гуруҳ бўлимига йечиниш хонаси, ўйин ва овқатланиш хонасини, ухлаш учун хона, ҳаият хона,иудиш-товақ ювадиган хоналар киради.
100 тагача болалар учун мўлжалланганн МТМ-ларда жисмоний тарбия ва мусиқа машғулотлар ўтқазиш учун битта зал бўлиб уларда хар бир бола учун 2-4 м² жой ажратиши лозим.
Компютерлар билан ишлаш учун алоҳида хоналар ажратилади уларда бир бола учун 4-4,5 м² жой бўлиши керак.
МТМ-ларда албатта тиббиёт блоки ажратилади, унга тиббиёт кабинети, изолятор ва муолажалар хонаси киради.
Бундан ташкари МТМ мудири хонаси, методика хонаси, ошхона идиш ювиш хонаси, овқат тарқатиш хонаси, омбор хона, кир ювиш ва дазмол босиш хоналари ҳам бўлиб, улар санитар-гигийеник талабларга жавоб бериши лозим.
Талабалар “МТМни ташки мухитини гигийеник ташкиллаштириш” мавзусини ўрганиш жараёнида қўйидаги билим ва кўникмаларни егалашлари зарур:

• 
  МТМ йер майдони, биноси ва хоналар тўғрисида маълумотларга ега
  

бўлишлари зарур;

• 
  МТМ-нинг истилишига қўйиладиган гигийеник талаблар тўғрисида билимларга ега бўлиши керак;
  
• 
  МТМ-нинг ёритилишига қўйиладиган гигийеник талаблар ҳақида билим ва кўникмаларга ега бўлиши керак;
  
• 
  МТМ-ларни вентиляциясига қўйиладиган гигийеник талаблар тўғрисида билимларга ега бўлиши;
  
• 
  МТМ-да олиб бориладига санитар оқартирув ишлар тўғрисида маълумотга ега бўлишлари зарур.
  

МТМни ички пардоз ишларига алоҳида аҳамият берилиши лозим жумладан деворлар ва поллар мойли буёклар билан бўялиши лозим, бу холл хоналарни намли тозалаш, ювиш ва дезинфекциялашга имқон беради.
Саломатлик кучли ижтимоий илдизга ега, ижтимоий махсулот (Wилринсон 1996). Саломатлик ва касаллик чакирувчи механизмларни алохида соха деб бўлмайди, чунки бу ижтимоий сохани кенг доирада тадқиқ қилиш керак. Охирги йигирма йилликда соглиқни сақлаш сохасига катта қизиқиш ошганига гувоҳ бўлдик. (ДиезРоух 1998.2001,Макинтайр ва бошқалар. 2002,Пикет, Пеарл 2001). ⁹
Ҳар бир талаба гуруҳ хоналарига қўйиладиган гигийеник талабларни билишлари зарур жумладан йечиниш хонада маркировкаланган йечинидиган шкаф уни юқори қисмида бош кийим учун, пастки қисми устки кийим ва оёқ кийми учун мўлжалланганн, бу хоналарда йечиниш ва кийнишни қўлаийлаштириш учун диванчалар ёки скамейкалар урнатилинади.
Гуруҳ хоналарида машғулот жараёнида болаларни бўйига, саломатлигига, кўриш ва ешитиш қобилиятига қура жойлаштирилади. Нимжон, тез-тез касалланадиган болаларни дереза ва ешиклардан ўзоқроқ, яхши кўрмайдиган ва ешитиш қобилияти суст болаларни бўйига караб олдинраққа ўтқазилади[3].
Гуруҳ мебеллари қўлай йенгил лекин чидамли бўлиши керак. улар кўп ўринли, 2-ўринли ва 1-ўринли стол, стуллар маркировкаланган бўлиши керак.
Телекўрсатувларни кўришда болалар екрандан 2-3 метр масофа ва 5 метрдан узоқда жойлашмаслиги лозим
Болаларни тўғри қадди-қоматини ва кўриш ўткирлиги сақлаш учун МТМ хоналарни ёруғлигига қўйиладиган талаблар қаттий риоя қилиш зарур, чунончи табиий ёруғлиқ “ёруғлик коеффициенти” билан улчалинади ва 1:4 тенг келиши лозим
(бунда хонани ойналанган сатҳи полни сатҳга нисбати билан белгиланади). Сунъий ёруғлик нормаси 150 люкс лампочкали йеритилишда ва 300 люкс люминаосцасли ёритилишда.
Пиллас ва Суҳрcке(2009) “Ҳозирги кунда соғлом ҳаёт учун ягона ва фойдали воситаси деб ўзи ҳақидаги ўзининг соғлиғи ҳақида қайғуришидир” дейди. ЕC институте ва Давлат вакиллари бу ғояни амал қилишига тўсиқсиз еришмоқчилар ва бу болалар саломатлиги ҳуқуқларини ташкиллашда муҳимлигини аниқладилар.
Йевропа иттифоқи шуни тасдиқладики “ Аҳоли саломатлиги кўлами ва ҳажмидаги фарқлар, ЕCнинг турли ҳудудларида яшаётган аҳоли ва улар ўртасидаги тенглик, ижтимоий иқтисодий таъсирлар болалар ва ёшлар ўртасида бу босқични амалга ошириш воситаси бўлиб, болалар ва ёшларнинг ҳақ ҳуқуқларига ҳурмат билан ёндошиляпти”. ¹⁰
МТМ сув таъминоти марказлашган бўлиб, у ичимлик, ҳўжалик, ёнгинга қарши, иссиқ сув билан таъминлаш, канализация ва ҳ.к.-ни ўз ичига олиб санитариягигийеник талабларига жавоб бериши керак. МТМни ичимлик сув билан таъминланиш нормаси бир болага суткида 250 литрдан қам бўлмаслиги керак.
Марказлашган канализация билан таъминланмаган боғчаларда махаллий ўралар қазилиб улардан вақт-вақти билан чиқиндилар олиб чиқилади.
Туалетларда унитаз, қўл ювиш раковинаси, душ, унитаз ва сочиқ ҳамда бошқа ювиниш анжомлари солинадиган махсус халтачалар олиб қўйиш учун кўп илгакли шкафчалар қўйилади[5].
МТМ иситилиши ва вентиляциясига қўйиладиган санитария-гигийеник талабларга катъий риоя қилиш зарур, яъни маҳаллий истилиш тизими мавжуд. Гурух хоналарида кўз-қиш фаслида – 18-20º, нисбий камлиги – 40-60% бўлади.
МТМ хоналирини тоза ҳаво билан таъминланиши форточка орқали ёки фрамугалар орқали амалга оширилади. Ҳавони тозаланишининг енг яҳши йўли болалар йўқлигида бир соат ҳамма ешик ва деразаларни очиб қўйишдир, бунда ҳавода СО 76% камаяди, форточка очилган атиги 7% ешиклар очиб қўйилганда – 20%га пасаяди.