Pedagogik fanlarni o`qitish. Ibragimova U

Uchinchidan,  sezgilar-xotiraning  eng  ishonchli  vositasi.  Agar  kishi 

tuyani  bir  ko`rib  bo`lgan  bo`lsa,  bir  marta  qand  egan  bo`lsa,  Rimga  bir  marta 

borib, uni diqqat bilan tomosha etgan bo`lsa, bulbul xonishini bir marta eshitgan 

bo`lsa,  bularning  hammasi  xotirada  mustahkam  qoladi  va  esdan  chiqib 

ketmaydi. 

---

 

19

Yan  Amos  Komenskiy  xulosasi-o`quvchini  boshqalarning  narsalar 

haqidagi  kuzatishlari  va  guvohliliklarini  emas,  balki  o`sha  narsalarning  o`zini 

bilishga va tadqiq etishga o`tishga zarur. 

Maktab  amaliyotida  ham  tasdiqlanganidek,  darsda  o`rganiladigan 

hodisaning eng muhim tomonlarini aniq ifodalaydigan, anna shu belgilarni avval 

ajratishga, keyin guruhlashda, umumlashtirishda o`quvchilarga xalaqit beradigan 

ortiqcha  elementlaordan  xoli  ko`rgazmali  qo`llanmalardan,  shuningdek,  obrazli 

tasvirlar  sxematik  tasvirlashga,  uyg`unlashgan  holda,  ya`ni  o`quvchilarning 

fikrlashini  muayyandan  mavxumga  oson  yo`naltiradigan  qilib  ishlangan 

ko`rsatmali qo`llanmalardan foydalanish g`oyat samarali tadbirdir. 

Boshlang`ich  sinflarda  ob`ektlarning  o`zini  namoyish  etish  yaki  ular 

bilan bevosita tabiatda tanishish, darslarda narsalarning o`zidan iborat tarqatma 

materiallarni  qo`llash maqsadga muvofiqdir.  

Aralash  ko`rgazmali  vositalar  to`plami  o`quv  jihojlarining  muhim 

elementi  bo`lishi  kerak.  Ular  dars  vaqtlarida  turli  ko`rgazmali  vaziyatlarni 

yaratish,  tez  o`zgartirish  va  o`zlashtirishga,  birlashtirishga  yordam  beradi. 

Buning  uchun  rasmli  materiallardan  foydalaniladi  yoki  doskaga  bo`r  bilan 

rasmlar, chizmalar chiziladi va har xil yozuvlar bajariladi.  

Shuni alohida ta`kidlash lozimki, ko`rgazmali qurollarni, shu jumladan, 

ta`limning  texnik  vositalarini  universallishtirish  yasamaydi.  Ular  boshlang`ich 

sinf o`quvchilarining o`qitishda beqiyos katta ahamiyatga molikdir, ammo o`quv 

jarayonida  audiovizual  qo`llanmalar,  ahyon-ahyonda  boshqa  ko`rgazmali 

vositalardan foydalaniladi. Buning esa quyidagilardan iborat turli variantlari bor. 

1.  Dasturdagi  ashyolarni  qayta  ishlash  mavzusi  bo`yicha  kirish  darsida 

o`quv  fil`mini  namoyish  etish  va  keyingi  darslarda  kinofragmentlar, 

diapozitivlar, diafil`mlar va jadvallarni qo`llash. 

2. Mavzuning xususiy masalaldarini diapozitovlar, diafil`mler, jadvallar, 

namoyin  qilinadigan  tajribalar,  kinofragmentlar  va  kinokol`sovkalardan 

foydalanib ishlab chiqish. 

---

 

20

Mazkur  mavzu  bo`yicha  unumlashtirish  darsida  o`quv  fil`mini 

ko`rsatish.  

3.  Darsda  o`qituvchining  tushuntirishi  bilan  birgalikda  diafil`mlar, 

diapozitivlar,  kinofgranmentlarni  va  darsning  oxirida  o`quv  fil`mini  namoyish 

etish. 

4. 

O`quvchilarning 

tasavvurini 

kengaytirish, 

shakllanadigan 

tushunchalar,  mazmuni,  to`liqligini  ta`minlashuchun  ekran  qo`llanmalarining 

bita seriyasidan foydalanib, o`kuv materialini ishlab chiqish va ularning boshqa 

to`plamini qo`llab, bilimlarni mustahkamlash. 

Ko`rgazmali  vositalarning  turli  didaktik  vazifalari  va  imkoniyatlarini 

nazarda  tutib,  darsda  ularni  kompleks  holda  qo`llash  talab  qilinadi.  Ana  shu  

taqdirdagina darsning eng yuqori samaraga erishish mumkin. Shular bilan birga, 

o`rganilayotgan hodisaning turli jihatlarini yaratish lozim bo`lgandagina har xil 

ko`rsatamalardan  foydalanish  o`zini  oqlaydi.  Chunki  mazkur  jihatlarning  har 

birini  ko`rgazmalilikning  ma`lum  turi  yordamida  ishonarli  tarzda  va  yoritilishi 

mumkin.  Ko`rgazmali  vositalarni  tanlashda  ularning  imkoniyatlarini  har  bir 

o`quv  prejmetining  o`ziga  xos  xususiyati  va  har  qaysi  darsning  mazmuni  bilan 

taqqoslash mumkin. 

Ko`rgazmali  qo`llanmalarda  ko`rgazmalilikning  quyidagi  har  xil 

turlaridan foydalaniladi. 

1.  Tabiiy  ko`rsatmalilik  o`quvchilarni  mavjud  ob`ektlar:  o`simlikler, 

hayvonlar, minerallar va hokazolar bilan tanishtirishni taqozo etadi. 

Tabiiy    ko`rgazmalilikni  sinfda  ham  ekskursiyalar  paytida  ham 

namoyish etish mumkin. 

2.  Hajmli  ko`rgazmalilik-mavjud  olamning  hajmli  aks  etishdir.  Bu  esa 

fotosurat, rasm, diafil`m va diapozonlardan iborat. 

3.  Ovozli  ko`rgazmalilik-tovush  obrazlarini  ijodkorlik  uchun  ovozli 

vositalardan  foydalanish.  Gramplastinklar  va  magnitafon  yozuvlarini  eshitish, 

ovozli kino. 

---

 

21

4.  Ramziy  va  grafik  ko`rgazmalilik-  xaritalar  rejalar,  sxemalar,  chizma 

va  diagrammalar.  Ular  mavjud  voqelikni  shartli  umumlashgan  ramziy 

ko`rinishda aks ettirish sababli fikrlarni rivojlantiradi. 

Maktabda 

boshlang`ich 

sinfdan 

maktabni 

bitirguncha 

ko`rgazmalilikning  ana  shu  barcha    turlaridan  foydalaniladi,  lekin  tabiiyki, 

boshlang`ich  sinflarda  o`quvchilarning  yoshini  hisobga  olib,  ularga  bevosita 

kuzatishlarni  topshirish,  yuqori  sinf  o`quvchilari  fikrlashining  rivojlanishida 

ramziy va grafik kuzatishlarni ko`proq qo`llash kerak. 

Ko`rgazmalilik  asosan,  ayniqsao`quvchilar  o`rganiladigan  u  yoki  bu 

narsalar  to`g`risida  muayyan  tasavvurga  ega  bo`lmagan  paytda  juda  zarurdir. 

Ammo  shuni  xam  unutmaslik  lozimki,  ko`rgazmali  qo`llanmalarni  namoyish 

etishda  tayyorlanmaslik  yoki  ularni  noto`g`ri  tanlash  faqatgina  uch  faoliyatga, 

o`quvchi va o`qituvchilarga zarar keltiradi. 

---

 

22

XULOSA 

Ma`lumki har bir o`qituvchi-pedagog o`z oldiga ta`lim-tarbiyani maqsad 

qilib qo`ygan ekan, o`z oldiga ma`lum bir usul, yo`llarni tanlab oladi. Bu usul va 

yo`llarni  tanlashda  o`qituvchining  mahorati,  qobiliyati  katta  ahamiyatga  ega. 

O`qituvchi  qanday  usul  va  vositalarni  tanlashi  o`qituvchining  bilimiga  bog`liq 

bo`ladi. 

O`qituvchi  qanday  usul  va  vositalarni,  metodlarni  tanlamasin,  ularning 

bolalar, o`quvchilar yoshiga mosligini inobatga olishi, unga ya`ni o`quvchilarga 

bu  usulning  qay  tartibda  o`tkazilishi,  qo`llanilishi  o`quvchilarga  aniq  qilib 

tushuntirish  lozim.  Dars  vaqtida  o`qituvchi  pedagogikaning  tamoyillaridan, 

metodlaridan,  tushunarlilik,  ilmiy,  ko`rgazmalilik,  ko`rsatmalilik,  tizimlilik, 

bilimlarni  o`zlashtirishi  kabi  usul  va  metodlaridan  foydalanishi  mumkin.  Bu 

metod  va  usullardan  foydalanishning,  metod  va  usullarning  ishisida 

ko`rgazmalilik metodi ahamiyatli hisoblanadi. 

Ko`rgazmalilik  metodi  bola  uchun  ancha  ahamiyatliligi  barcha  uchun, 

o`quvchilar uchun mavzuni o`zlashtirishda ancha osonlashtiradi. 

Ta`limdagi  ko`rgazmalilikni  faqat  buyum  va  qoidalarni  ko`rib  idrok 

qilish  emas,  balki  ularning  inson  sezgi  a`zolariga  ta`sir  etadigan,  inson  idrok 

qiladigan  bo`lishini  talab  etar  ekan  shunga  qarab  pedagog  ko`rgazmali 

metodlarni  tanlashi,  dars  paytida  ulardan  unumli  foydalanishi  lozim. 

Ko`rgazmalilik  metodini  foydalanishda  didaktika  qonun-qoidalariga  asosan, 

bolaga sezgilar orqali idrok qildirish mumkinligini har bir pedagog juda yaxshi 

biladi  albatta.  Har bir  darsda  har xil ko`rgazmali  metodlardan  foydalanish  ham 

ta`lim  samarasini  oshirishga  yordam  beradi.  Pedagog  foydalangan  ko`rgazmali 

metodlardan,  qurollardan  bolalar  albatta,  o`zlari  uchun  biron-bir  ma`lumot 

olishlari  zarur.  Foydalanilayotgan  ko`rgazmali  qurollar  bolalarga  o`quvchi-

tarbiyachilarga har tomonlama ta`limiy, tarbiyaviy, rivojlanuvchi ta`limda ijobiy 

ta`sir qilishiga pedagog diqqat-e`tiborini qaratishi lozim. Bu esa, juda ahamiyatli 

yurtimiz kelajagi yoshshlar qo`lida ekan. Ularga ta`lim-tarbiya berish jarayonida 

faqat  ko`rgazmali  qurollarning,  metodlarning  ahamiyati  katta  ekan.  Nafaqat  bu 

---

 

23

ko`rgazmalilik metodi, balki boshqa  metodlarni ham usul va vositalari ham juda 

muhim  sanaladi.  Bulardan  o`qituvchi  o`z  o`rnida  oqilona  foydalana  olishi  ham 

muhim.  Buning  uchun  esa  pedagog  davr  talabi  bilan,  yangi  pedagogik 

ma`lumotlardan xabardor bo`lishi kerak.  

Dars  jarayonida  ko`rgazmali  qurollar  va  tarqatma  materiallardan 

foydalanish  muhim  ahamiyatga  ega.  Buning  uchun  ularni  tayyorlashni  ham 

o`rganish  zarur.  Ko`rgazmali  qurol  va  tarqatma  materiallarni  tayyorlayotganda 

ularni  nima  maqsadda  tayyorlayotgani,  qanday  shakl  va  mazmunda  etkazish 

ta`qul  ekanini  hamda  ularni  tayyorlash  qoidalariga  rioya  qilishni  yoddan 

chiqarmaslik kerak. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

24