P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

laqmalik 

deyiladi.  Laqmalik qilish ma’lum darajada har bir kishiga xosdir.  U  iroda 

va umuman faollik zaiflashgan paytda hamda tanqidiy fikr qilish yo'qolib, 

fikr  yuritish  qobiliyati  cheklangan  va  sustlashgan  paytda  sodir  bo'ladi. 

Aql-idrokning  ishlamay  qolishiga  faqat  affektiv holat  sababchi  bo'lmay, 

balki psixik faoliyatning umumiy susayishi  ham sabab  bo'ladi.

Bunday holat har bir odamning toliqqan paytida va endi uxlay bosh- 

lagan paytida bo'lishi mumkin.  Uzoq vaqt davom etgan xavotirlik hissi va 

zo'r xursandchilik tufayli  ham  kishi  laqmalik qilib  qo'yishi  mumkin.  Ki­

shi  gipnoz  holatida  haddan  tashqari  laqmalik qiladi.

Mustaqilsizlik  orqasida  qilinadigan  ana  shunday  harakatlar,  albatta 

irodaga  taalluqli  salbiy  xususiyatlardandir.  Lekin  shuni  nazarda  tutish 

kerakki,  boshqa  odamlar buyrug'i  va  maslahatlari  bilan  qilinadigan  har 

qanday  harakatlarni  ham  mustaqilsizlik  deb  hisoblayverish  yaramaydi. 

Bizga boshqa odamlar tomonidan beriladigan  buyruqlar, taklif va  masla- 

hatlar o'zimizning  asoslangan  shaxsiy  qarorlarimizga  mos  kelishi  mum­

kin.  Bunday  holda  boshqa  odamning  buyrug'i  bilan  qilingan  harakat 

mustaqil  harakat  bo'ladi.  Tashqi  ko'rinishi jihatidan bir xil  bo'lgan  ikkita 

harakatdan biri mustaqil bo'lmasligi, ikkinchisi esa mustaqil boMishi mum­

kin.  Masalan,  ayrim  bir o'quvchi  buyruq  tarzida  bildirilgan  maktab  inti- 

zomi  qoidalarini  qo'rqqanidan  bajaradi.  Bunda  bu  o'quvchi  majburiyat 

ostida  o'z  xohishiga  qarshi  harakat  qiladi  Boshqa  bir  o'quvchi  bu  qoi­

dalarni  ongli  ravishda bajaradi.  Chunki  u bu  qoidalarning zarur ekanligi- 

ga tushunib,  qanoat hosil qiladi.  Ongli  intizom  mustaqil  irodaning ifoda-

---

sidir.  Kishi biron buyruq yoki  intizomga shuning uchun  so'zsiz  itoat  qi- 

ladiki,  u bunday itoat qilishning axloqiy jihatdan zarur va maqsadga mu­

vofiq ekanini  tushunadi,  anglay oladi.

Har  bir  kishi  o'zining  ko‘pchilik  harakatlarida  «Kamolot»  Yoshlar 

Ijtimoiy Harakati  jamoa qarorlariga asoslanishi kerak. Ammo jamoa ruhida 

rahbarlik qilish — har bir jamoa a’zosini mustaqillikdan mahrum qilingan 

egasizlik  demak  emas.  Kishi  o‘z  mustaqiliigining  hamma  alomatlarini, 

ya’ni tashabbuskorligini, topshirilgan ishning bajarilishiga javobgarlik his­

sini  va  o‘z-o‘zini tanqidni  faqat jamoadagina ko‘rsata olishi  mumkin.

Kishining o‘z vijdoniy burchini bajarishga qaratilgan harakatlarida uning 

mustaqilligi namoyon boMadi. Kishining mustaqilligi va irodasining erkinligi 

o‘z  qaror va  harakatlarini  axloqning  yuksak  tamoyillarga  ongli  ravishda 

bo‘ysundirishning uddasidan chiqa olishda va o‘z harakatlarini shu tamoyil­

larga asoslanib baholashida ko'rinadi.

Mustaqillilik ayni vaqtning o'zida iroda kuchining belgisi hamdir.  Iroda 

kuchi  faqat  katta  to'siqlami  yenga  olish  qobiliyati  bilangina  belgilanib 

qolmay, balki tashabbuskorlik,  o'z mustaqilligini anglash,  o'z qat’iyati va 

qabul  qilingan  qaror  hamda  o'z  harakatlari  uchun  javobgarlikni  sezish 

bilan  ham belgilanadi.