|
K. MAKRS
F. ENGELS
Афсуски, бошқача қарайдиган таълимотлар ҳам бор. Янги давр фалсафасида тарқалган ана шундай оқимлардан бири марксизм бўлиб, унинг асосчиси немис иқтисодчиси ва файласуфи К. Максдир (1818 — 1883).
Унинг ижтимоий фалсафаси капитализмда синфий курашнинг мутлақ антогонизм даражасига кўтарилиши, охир-оқибат пролетариат диктатурасининг Ўрнатилиши ва шу йўл билан синфсиз жамиятга Ўтишни тарғиб қиладиган ва реал ҳаётни акс эттирмайдиган назариядир.
Кейинчалик собиқ иттифоқда ҳукмрон мафкурага айланган бу таълимот дастлаб К. Маркс ва Ф. Энгелс ёзган «Коммунистик партия манифести»да баён қилинган.
Унинг назарий асослари К. Маркснинг «Капитал», Ф. Энгелснинг «Анти-Дюринг» ва «Табиат диалектикаси» асарларида таърифлаб берилган бўлиб, ижтимоий ҳаётда салбий оқибатларга олиб келди. У борлиқ тушунчасини материя билан айнанлаштирган, руҳни бутунлай инкор қилган, материализм ва атеизмни мутлақлаштирган.
ХХ асрга келиб жамият тарихий тараққиётига оид таълимотларни умумлаштириш натижасида ижтимоий тараққиётнинг плюралистик модели, «локал маданиятлар» ҳамда «цивилизацияларнинг хилма-хиллиги» концепциялари шаклланди.
Уларга кўра, жамият тарихи — Ўзига хос маданиятларнинг бирлиги эмас, хилма-хиллигидан иборат.
Шу маънода у органик табиатдаги ҳаёт шаклларининг ранг-баранглигига қиёсланади.
Демак, табиат қандай хилма-хилликнинг бирлиги бўлса, жамият ҳам ана шундай ранг-барангликнинг уйғунлигидир. Жамиятда ҳам ҳамма ва ҳар бир нарсанинг Ўз Ўрни бор.
Булар: араб, ҳинд, вавилон, хитой, юнон-рим, византия-араб маданиятлари, майя ва русс-сибир маданиятларидир.
О. Шпенглер Ўзининг «Европанинг сЎниши» номли асарида тарихни бир — биридан мустасно бўлган маданиятлар мажмуидан иборат, деб ҳисоблайди ҳамда мукаммал ривожланган 8 хил маданиятни кўрсатади.
Бу ғоялар немис файласуфи ва социологи О. Шпенглер (1880-1936) ва инглиз тарихчиси А. Тойнби (1889-1975) таълимотларида ҳар томонлама асослаб беришга ҳаракат қилинди.
Биринчи босқич — маданият равнақи (соф маданият) ва иккинчиси — унинг таназзули («цивилизация»).
Бунинг асосида маданиятлар ривожининг икки босқичи мавжуд, деб кўрсатилади.
қарилик ва сЎниш.
ёшлик ва камолот,
туғилиш ва болалик,
Ва қуйидаги асосий даврларни босиб Ўтади:
Маданиятлар Ўзига хос диний асосга эга бўлиб, уларнинг ҳар бири қатъий биологик маромга (ритмга) бўйсунади.
О. Шпенглер европоцентризмга, яъни барча маданиятларни европалаштириш ғоясига қарши чиқди.
Ҳар бир маданиятнинг Ўзига хослиги, бир-биридан мустасно ҳолда ривожланиш ғоясини мутлақлаштирди. Улар Ўртасидаги Ўзаро алоқадорлик ҳам мавжудлигига кам эътибор қаратди.
Яна бир олим А. Тойнби эса Ўзининг 12 жилдлик «Тарихни Ўрганиш» асарида маданиятларнинг локал ривожланиш ғоясини давом эттирди.
Бироқ унинг таълимоти Шпенглер концепциясидан Ўзининг икки жиҳати билан фарқланади.
Биринчидан, инсонда Ўз ҳаётини эркин белгилаш имконияти мавжудлигини, тарихий тараққиёт зарурият ва эркинликнинг Ўзаро бирлигидан иборат эканлигини назарда тутса, иккинчидан, тарихий тараққиётнинг даврий модели дунёвий динлар (буддизм, христианлик, Ислом) нинг барча халқларни якинлаштирувчи ва жипслаштирувчи бош омил ғояси билан бойитилган.
Бу соҳадаги билимларимиз, Ўз навбатида бизнинг миллий ғоя ва мафкурамизни шакллантиришга, маънавиятимизнинг бойиб, мустаҳкамланиб боришига, интеллектуал камолотимизга хизмат қилади.
Уларнинг барчасини мазкур мавзуда кўриб чиқиш имконияти бўлмаса-да, юқорида баён этилган маълумотлардан фалсафий плюрализм ҳақида, фалсафа замон ва макон билан боғлиқ мураккаб фан эканлиги тўғрисида муайян хулосага келиш мумкин.
Шундай қилиб, ХХ асрга келиб ранг-баранг фалсафий таълимотлар шаклланди.
Умуман олганда, ҳозирги пайтда жамият тараққиётининг цивилизацион концепцияси кўпчилик файласуфлар томонидан тан олинмоқда. Хусусан, индустриал ва постиндустриал жамият ғоялари, айниқса, оммавийлашиб бормоқда. Унга кўра, жамият тараққиётининг бош мезони — саноатнинг ривожланиш даражасидир.
Тойнби Fарб христиан цивилизациясининг таназзулга қараб бораётганлигини кўрсатиб, унинг олдини олиш йўлини маънавий бирликда, жаҳон халқларининг ягона динни қабул қилишларида, деб ҳисоблайди.
Qiziqarli ma’lumotlar
Odam qo’rqqanda, ko’zlari odatdagidan yaxshiroq ko’ra boshlaydi.
1
Dunyoning uch nafar eng badavlat kishisiga tegishli boylik 40 ta qashshoq mamlakat boyligiga teng
2
3
Dunyodagi eng qimmat kitob Leonardo da Vinchining kitobi hisoblanadi. Bu oynali harflar yordamida qimmatbaho qog'ozga bitilgan "Lester kodeksi" va "Yerdagi suv va osmon ishlari" deb nomlangan asarlar bo'lib, uni Bill Geyts 24 million dollarga sotib olgan.
4
Jahondagi eng qimmat savdo markasi "Koka-kola" hisoblanadi. Uning bahosi 68,9 milliard dollarga teng.
5
Jahondagi eng qimmat shahar kunchiqar mamlakatning poytaxti Tokio hisoblanadi. Yuqori texnologiyalar markazi hisoblangan shaharga tashrif buyurish uchun anchagina miqdorda mablag'ga ega bo'lishingiz kerak.
HOZIRCHA SHU!
Do'stlaringiz bilan baham: |
