O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Bolg‟alanuvchan cho‟yanlar 
 
 
Oq cho‟yanni 950-970
0
Cgacha 20-25 soat davomida sekin qizdirib, shu haroratda 10 … 15 soat 
davomida tutib turish  yo‟li bilan bolg‟alanuvchan cho‟yan olinadi.  Bunda cho‟yan tarkibidagi sementit 
bodroqnusxa  grafit  hosil  qilib  parchalanadi.  Yumshatish  jarayonini  tezlashtirish  maqsadida  suyuq 
cho‟yanga ba‟zida vismut yoki alyuminiy qo‟shilib, quyish oldidan harorat oshiriladi. 
 
Bolg‟alanuvchan cho‟yanlarning cho‟zilishdagi mustahkamlik chegarasi boshqa cho‟yanlarnikiga 
qaraganda  yuqoriroq  bo‟lib,  u  zarb  kuchlari  ta‟siriga  va  korroziyaga  yaxshi  qarshilik  ko‟rsatadi.  Bu 
cho‟yanni bolg‟alab bo‟lmaydi, “bolg‟alanuvchan cho‟yan” degan nom shartli bo‟lib, bu nom uning kul 
rang  cho‟yanga  qaraganda  bir  oz  plastik  bo‟lgani  uchun  berilgan.  Bo‟lg‟alanuvchan  cho‟yan  ruscha 
atamasining  bosh  harflari  (КЧ),  cho‟zilishdagi  mustahkamlik  chegarasi  (kg/mm
2
)  hamda  plastiklik  (%) 
qiymatini qo‟yib markalanadi. Masalan, КЧ37-12, КЧ35-10, КЧ30-6, КЧ33-8, КЧ45-6, . . . .  
 
Ferrit  asosidagi  КЧ37-12  va  КЧ35-10  cho‟yanlar  yuqori  dinamik    va  statik  kuchlar  ta‟sirida 
muvaffaqiyatli  ishlay  oladi.  Ulardan  tezliklar  qutisining  g‟ilofi,  gubchaklar  kabi  mashina  qismlari 
tayyorlanadi.  G‟iloflar,  gayka,  gaz  ovozini  hasaytiruvchi  vositalar,  muftalar  kabi  qismlar  ko‟pincha 
КЧ30-6  va  КЧ33-8  markali  cho‟yanlardan  tayyorlanadi.  Ferritli  bolg‟alanuvchan  cho‟yanlarning 
qattiqligi 160 - 165 HB atrofida bo‟ladi.  
Oq  cho‟yanni  yumshatish  jarayonining  grafitga  parchlanish  ikkinchi  bosqichida  uni  tez  sovitish  bilan 
perlit asosidagi kul rang cho‟yan olinadi. Bu cho‟yanlarning qattiqligi 240-270 HB ga teng.