O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

А - Ст.0,  Ст.1,  Ст.2,  Ст.3,  Ст.4,  Ст.5,  Ст.6; 
Б - Б Ст.0,  Б Ст.1,  Б Ст.2,  Б Ст.3,  Б Ст.4,  Б Ст.5,  Б Ст.6; 
В - В Ст.2,  В Ст.3,   В Ст.4,  В Ст.5. 
Barcha guruhlarga mansub 1, 2, 3 va 4 raqamli pо‟latlar qaynaydigan, oraliq va turg‟un, 5 va 6 raqamli 
pо‟latlar  esa  oraliq  va  turg‟un  qilib  tayyorlanadi.  Pо‟latlarning  markasidagi  “Ст.”  belgisi  shu 
qotishmaning  pо‟lat  (stal)  ekanligini,  raqamlar  esa  (0...6)  -  pо‟latning  tarkibi  va  mexanik  xossalariga 
bog‟liq shartli raqamlardir. Pо‟latning qaytarilganlik darajasini kо‟rsatish uchun markaning oxirida кп - 
qaynaydigan, пс - oraliq va sp- turg‟un belgilari qо‟yiladi; masalan, Ст.3пс,   Б Ст. 3сп,  Ст. 3кп va 
h.k. 
Oraliq  pо‟latlarning  tarkibida  oshirilgan  yoki  kо‟paytirilgan  marganes  miqdori  mavjud  bо‟lsa,  tegishli 
pо‟lat markasidan keyin Г harfi qо‟shiladi, masalan, Ст. 3 Гпс,  Б Ст.3 Г пс,  В Ст. 5 Г пс. 

---

 
 
 
44 
Marten va elektr pechlarida suyuqlantirib olinadigan qaynaydigan, oraliq va turg‟un sifatli 
pо‟latlar 10...20;  25...85 kabi markalanadi. Raqamlar yuzga bо‟linib pо‟lat tarkibidagi uglerod 
miqdori  topiladi (0,1...0,2;  0,25...0,85 %). 
Kam uglerodli sifatli pо‟latlar (0,5...25 % С) ga termik ishlov berilmaydi, balki ular sementitlanadi. Ular 
yaxshi payvandlanadi va shtamplanadi. О‟rtacha uglerodli pо‟latlar termik ishlov berilgan holatda 
ishlatiladi. 10...50 markali pо‟latlar sovuq holatda chо‟zilgan chiviqlar va aniq  о‟lchamli simlar tarzida 
ishlatiladi. 
 Uglerodli asbobsozlik pо‟latlari У7, У8, У8Г, У9, У10, У11, У12,У13, У7А, У8ГА, У10А, У9А, У11А, 
У12А, У13А  kabi  markalanadi. 
Bunday  markalar  tarkibidagi  У  harfi  pо‟latning  uglerodli  ekanligini,  raqamlar  esa  o‟nning  bir 
ulushidagi  uglerod miqdorini  (foiz hisobida),  Г  -  pо‟lat  tarkibida marganes  miqdorining kо‟pligini,  A  - 
harfi pо‟latning yuqori sifatli ekanligini ifodalaydi. 
Uglerodli asbobsozlik pо‟latlardan ba„zilarining ishlatilishi 2-jadvalda keltirilgan.  
                                                                                                 2- jadval 
Pо’lat 
markasi 
Ishlatilishi 
У7, У7A  Turtki  va  zarblar  ta‟sirida  ishlovchi,  qattiqligi  o‟rtacha,  qovushoqligi  yuqori  bo‟lishi 
talab  etiladigan  asboblar  va  buyumlar  (zubilolar,  temirchilik  bolg‟alari,  shtamplar, 
tamg‟alar,  masshtabli  chizg‟ichlar,  yog‟ochga  ishlov  beradigan  asboblar,  tokarlik 
stanoklarining markazlari, . . .) tayyorlashda ishlatiladi. 
У8, У8A, 
У8Г 
Qattiqligi  yuqori,  qovushoqligi  yetarli  darajada  bolishi  talab  etiladigan  asbob  va 
buyumlar  (zubilolar,  karnerlar,  matritsalar,  puansonlar,  metall  qirqadigan  qaychilar, 
otveyortkalar,  duradgorlik  asboblari),  o‟rtacha  qattiqlikdagi  burg‟ular  tayyorlashda 
ishlatiladi. 
У9, У9A  Bir oz qovushoq va  yuqori  darajada qattiq  bolishi  talab qilinadigan asboblar (kernirlar, 
shtempellar,  tog‟  jinslariga  ishlatiladigan  zubilolar,  duradgorlik  asboblari)  tayyorlashda 
ishlatiladi. 
У10, У10A  Kuchli  turtki  va  zarblar  ostida  ishlaydigan,  bir  oz  qovushoq  va  yuqori  darajada  qattiq 
bo‟lishi  talab  etiladigan  asboblar  (randalash  keskichlari,  frezalar,  metchiklar, 
razveyortkalar, plashkalar, tog‟ jinslari olishda ishlatiladigan burg‟ular, metall qirqadigan 
arralar,  egovlar  tayyorlashda  ishlatiladigan  zubilolar,  dumalatish  halqalari,  kalibrlar, 
egovlar, taroqsimon asboblar) tayyorlashda ishlatiladi. 
 
У11, У11A, 
У12, У12A 
Qattiqligi yuqori bo‟lishi talab etiladigan asboblar (egovlar, frezalar, parmalar, ustaralar, 
plashkalar,  soatsozlik  asboblari,  xirurgiya  asboblari,  metall  qirqadigan  arralar, 
metchiklar) tayyorlashda ishlatiladi. 
У13, У13A  Nihoyatda  qattiq  bo‟lishi  talab  qilinadigan  asboblar  (ustaralar,  shaberlar,  cho‟zish 
asboblari, parmalar, egovlar tayyorlashda ishlatiladigan zubilolar) uchun ishlatiladi.