O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Davlat qaramog’i muassasalarida  ijtimoiy pedagog faoliyati 
Bolalarning  asosiy    ijtimoiy  muammolari  ularning  psixofiziologik  maqomi  va  ular 
yashayotgan jamiyatning ob’ektiv holatidan kelib chiqadi. Haqiqiy, uyg’un oila hayotini 
ko’rmagan bolalar juda kam holatda to’liq oilaviy munosabatlarni qura olishadi. Bunday 
sharoitlarda    ijtimoiy  muhim  qadriyatlar-oila,  nikoh,  bolalar,  ota-onalarning  qadriya 
pasayadi. 
So’nggi yillarda oilaviy aloqalar tuzimi ishda ham inqirozli o’zgarishlar ro’y berdi, 
chunki  aksariyat  ota-onalar  bolalarini  nafaqat  ijtimoiy,  balki  fziologik  jihatdan  ham 
ta’minlay olmadilar. Kambag’allik va uning oqibatlari bola, o’smir olamini vayron etadi, 
chunki  uning  ota-onasi,  tabiiy  himoyachilari  bolaning  barcha  ehtiyojlarini  qondirishga 
qurbi yetmaydi. 
Qarovsiz  qolgan  bolalar-oilaviy  aloqalarning  barbod  bo’lishi  natijasidir.  Ijtimoiy 
yyetimlar  soni  borgan  sari  oshib  bormoqda.  shuning  uchun  davlat  birinchi  navbatda 
bolani oilada saqlab qolish va u davlat muassasasiga tarbiyalash uchun topshirishni oldini 
olishga barcha kuchini ishga solmoqda. agar bolani oilada saqlab qolish iloji bo’lmasa, u 
uchun  yangi  oila  qidiriladi.  Biroq  bolani  yangi  oila  yoki  tarbiya  muassasasiga 
topshirayotganda bolaning etnik guruhi, mahalliy an’analari bilan bog’liq muhitda qolishi 
uchun barcha narsa qilinadi. 
Har  bir  davlatda  bola  tarbiyasi  va  rivojlanishiga  tegishli    ijtimoiy  qarorlar  tizimi 
tuzilmoqda va mustahkamlanmoqda. ularniquyidagi variantlarni kirgizsak bo’ladi: bolani 
o’z  oilasida  saqlab  qolish,  o’z  oilasiga  qaytarish,  davlat  ichida  bolalikka  olish,  boshqa 
davlatda bolalikka olish, maxsus tarbiya muassasalariga topshirish. 
Agar  bola  bolalikka  olinmasa  yoki  qabul  qiluvchi  oilaga  topshirilmasa  unda  uning 
tarbiyasi va rivojlanishi bilan davlat muassasalari shug’ullanadi. 
Go’daklar  uyida  3  yoshgacha  bo’lgan  tashlandiq  bolalar,  tug’ma  yyetimlar 
tarbiyalanadilar,  keyinchalik  ular  yoki  bolalikka  olinadilar  yoki  bolalar  uyi  hamda 
maktab  internatlarga  o’tishadi.  Bolalar  uyining  maktab  internatdan  asosiy  farqi  uning 
tarbiyalanuvchilari  shu  atrofdagi  maktablarda  ta’lim  olishadi,  maktab-internat 
tarbiyalanuvchilari esa o’sha muassasaning o’zida ham yashashadi ham ta’lim olishadi. 
O’z oilasidan boshqa joyda ulg’ayayotgan bola-doimo g’ayitabiy hodisadir. Go’dak 
hayotining  ilk  haftalarida  hayotga  eng  qulay  sharoitlarda  onasiz  tarbiya  90%  holatlarda 
uning  rivojlanishining  buzilishiga  olib  keladi.  Internat  turidagi  muassasalarda 
tarbiyalanayotgan  bolalar  ruhiy  va  emotsional  deprivatsiyadan  azob  chekishadi,  sensor 

---

 
235 
jihatdan  och  qolishadi,  ular  real  hayotdan  ajratib  olinganlar.  Bolalar  uylari,  maktab-
internatlarini  deyarli  barcha  tarbiyalanuvchilari  ruhiy  jarohatniboshdan  kechirishgan,  bu 
esa  ularning  rivojlanishi  uchun  yomon  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin.  Bunday  bolalar 
chuqur    ijtimoiy  pedagogik  qarovsizlik  holatida  bo’lishadi.  Ijtimoiy  tarbiya  sharoitlari, 
emotsional-shaxsiy  aloqalarning  sustligi,  oilaviy  hayotning  imitatsiyasi    ijtimoiy 
infantilzim, kommunikativ muammolarni keltirib chiqaradi. 
Bu  vaziyatda  go’daklar  uylari,  bolalar  uylari,  maktab-internatlar  nafaqat  ta’lim-
tarbiya  funksiyalarini  bajarishga  qaratilganlar,  ular  bolaning  normal  ijtimoiylashuvi, 
uning  to’liq  rivojlanishini  ta’minlashadi,  nuqsonlarini  to’g’irlashadi,  tarbiyachilarning 
huquqiy  va  psixologik  himoyalarini  ta’minlashadilar.  Bu  faoliyatda  bolalar  va 
o’smirlarning  psixologik  xususiyatlarini  yaxshi  tushunadigan    ijtimoiy  pedagog  o’z 
o’rniga ega.