Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida raqobatni rivojlantirish va uni himoya qilish masalasiga davlat siyosati darajasidagi ustuvor yo`nalishlardan biri sifatida qaraldi. Mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlar mahsuli sifatida bozor iqtisodiyotining samarali harakatlanishi uchun muhim ahamiyat kasb etadigan iqtisodiy raqobatni rivojlantirish uchun zarur bo`lgan institutsional asoslar, shart-sharoitlar yaratildi. Shu bilan bir qatorda, davlatning raqobat siyosatini amalga oshirish vakolati berilgan monopoliyaga qarshi davlat organi ham institutsional tarafdan mustahkamlanib bordi.
O`zbekistonda raqobat siyosati: Asosiy sanalar
2 iyul 1992 yil – “Monopolistik faoliyatni cheklash to`g`risida”gi qonun qabul qilindi va O`zbekistonda raqobat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish boshlandi;
1992 yil – O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tarkibida Monopoliyaga qarshi va narx siyosati Bosh boshqarmasi tashkil etildi;
1996 yil – O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish qo`mitasi tashkil etildi;
2000 yil – O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ Moliya vazirligi tarkibidan chiqarildi, unga davlat qo`mitasi maqomi berilib, respublikada monopoliyaga qarshi siyosatni amalga oshirish vakolati berildi;
2005 yil – raqobat, kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab quvvatlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ qayta tashkil etildi va unga yangi vakolatlar berildi.
2010 yil — monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solishni yanada kuchaytirish va sog`lom raqobat muhini yaratish maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ qayta tashkil etildi.
Iqtisodiyotda kechayotgan ijobiy o`zgarishlarni hisobga olgan holda, shuningdek, monopoliyaga qarshi organlar institutlarini yanada mustahkamlash, 90 yillarda va 2000 yillarning boshlaridagi monopoliyaga qarshi qonunchiliklarni takomillashtirish masadida quyidagi normativ-huquqiy hujjatlar ishlab chiqildi va qabul qilindi:
1996 yil 27 dekabrda O`zbekiston Respublikasi “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to`g`risida” Qonuni qabul qilindi.
Yangi qonun qoidalari ikkita asosiy yo`nalishlar bo`yicha munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan bo`lib, bular:
monopol mavqeini suiste’mol qilish ustidan nazorat o`rnatish va unga yo`l qo`ymaslik;
iqtisodiyotda raqobat muhitini shakllantirish uchun tashkiliy, iqtisodiy va huquqiy asoslarni yaratish;
1997 yil 24 aprelda O`zbekiston Respublikasi “Tabiiy monopoliyalar to`g`risida” Qonuni qabul qilindi;
1996 yil 26 aprelda O`zbekiston Respublikasi “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida” Qonuni qabul qilindi.
O`zbekiston Respublikasida raqobatni rivojlantirishga yo`naltirilgan asosiy islohotlar:
Ushbu jaryon uch bochqisda amalga oshirildi:
1-bosqich (1991-1999 yy.) Raqobat muhitini shakllantirish uchun bozor mexanizmlarini yaratish:
1992 yil 2 iyulda – “Monopolistik faoliyatni cheklash to`g`risida”gi qonun qabul qilindi va O`zbekistonda raqobat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish boshlandi;
1992 yil – O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tarkibida Monopoliyaga qarshi va narx siyosati Bosh boshqarmasi tashkil etildi;
1996 yil – O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish qo`mitasi tashkil etildi.
Shu yilda “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to`g`risida”gi qonunning yangi tahriri qabul qilindi.
2-bosqich (2000-2010 yy). Monopolist korxonalarni monopoliyadan chiqarish, bo`lib yuborish va qayta tashkil etish:
2000 yil – O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ Moliya vazirli tarkibidan chiqarildi, unga davlat qo`mitasi maqomi berilib, respublikada monopoliyaga qarshi siyosatni amalga oshirish vakolati berildi.
2005 yil – raqobat, kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab quvvatlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ qayta tashkil etildi va unga yangi vakolatlar berildi.
Qo`mitaga yangi nom berildi – O`zbekiston Respublikasi monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash davlat qo`mitasi.
3-bosqich (2010 yildan boshlab) Moliya bozorlarida monopoliyaga qarshi kurashni tartibga solishni joriy etish.
2010 yil — monopoliyaga qarshi kurashni tartibga solishni yanada kuchaytirish va sog`lom raqobat muhitini yaratish maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ qayta tashkil etildi va uning tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash funktsiyasi bekor qilindi.
2012 yil – ikkita davlat qo`mitasini qo`shilib ketishi orqali yana qisman o`zgarish bo`ldi. Shu yilda “Raqobat to`g`risida”gi qonun qabul qilindi.
O`zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurashish qo`mitasi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 14 yanvardagi №PF-5630-sonli “Davlat aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi Farmoni va O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 24 yanvardagi № PQ-4126-sonli “O`zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurashish qo`mitasi faoliyatini tashkil etish to`g`risida”gi Qaroriga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurashish qo`mitasi tuzildi va unga monopoliyaga qarshi kurashni tartibga solish, raqobat muhitini rivojlantirish, tabiiy monopoliya sub’ektlari faoliyati ustidan nazorat olib borish, iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish, reklama bozorini tartibga solish va tovar-homashyo birjalarini litsenziyalash kabi vazifa, funktsiya va vakolatlar berildi.
