O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti

zich
va 
tig‘iz
deyish ham ularning oz yoki 
ko‘pligiga ishora bera olmaydi. Ularning vazifasi chegaralangan. Masalan: 
Samovar 
zich
 odam
(231), 
Supalar, so‘rilardagi namatlar, sholchalarda xalq 
zich
 
o‘tiribdi 
(231). Shu tufayli eng maqsadga muvofiq so‘z sifatida Oybek 
qalin
ni 
tanlagan ko‘rinadi. 
Yozuvchilarning hammasi ham bir narsaga, ya’ni iloji boricha ohori 
to‘kilmagan, kam qo‘llanilgan so‘zlarni ishlatishga harakat qilishadi. Bu hamma 
vaqt ham obrazlilikni keltirib chiqarishga xizmat qila olmasligi mumkin. Ammo 
individuallikka xizmat qiladi. 
Tengdosh
sinonimik qatoridagi 
tengqur, teng 
so‘zlashuv, badiiy va boshqa uslublarda faol ishlatilishi bilan birga, shu qatorga 
4
Ҳожиев А. Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати. – Тошкент, 1974, 248-бет. 

---

3 
kiradigan 
teng-to‘sh, hamqur
so‘zlari nofaol. Ammo Oybek 
hamqurga 
bemalol 
murojaat qiladi: «Qutlug‘ qon» romanidan olingan
Yo‘lchi o‘z 
hamqurlari 
bilan 
birga tong shabadasida ishga tushar, quyosh tik kelganda ovqatlanib, to qorong‘u 
tushguncha yana mehnat qilar edi misolida 
hamqurni tengdosh, tengqur, teng-
tush 
so‘zlari bilan bemalol almashtirish mumkin bo‘lgani holda Bahor shamoli 
bizlarga
hamqur
 
(44) gapida bunday qilib bo‘lmaydi. Chunki u 
shamol
ga 
nisbatan qo‘llanilyapti, inson bilan shamol o‘rtasidagi nozik muqoyasa o‘lchovini 
sinonimik qatordagi faqat shu so‘zgina bajara olyapti, boshqalarini esa odamlarga 
nisbat berib ishlatish mumkin. Demak, Oybek qalamida bu so‘zning ma’nosi 
vazifasi bir qadar kengaygan. 
Mardikor olishga qarshi ko‘tarilgan ommaning qo‘zg‘alish manzarasini adib 
«Bolalik»da original tasviriy vositalar – metaforalar, metonimiyalar, o‘xshatishlar 
yordamida g‘oyatda ta’sirli chizadi: 
Olovi ko‘ksiga tiqilib turgan bir yonar tog‘dan 
Toshkent chayqalib ketadi, birdan g‘azabi yoriladi. Ertalab barvaqt baqqoldan 
beda olish uchun Balandmachitga tushaman. Guzar asabiy, serg‘alva. Xalq 
Shayxantovurdan, Sebzordan, Ko‘kchadan, Olmazor tomondan oqmoqda 
(177), 
Olomon bir oz chekinadi, ammo birdan qahr-g‘azabi ortib yana hayajonga keladi, 
tag‘in duv qaytib, olg‘a suriladi. Xalq to‘lqini qaynaydi 
(178). 
Oybekning til mahoratida ibratli o‘rinlar anchagina. Ana shulardar biri 
tobora kam qo‘llanilib borayotgan so‘zlarga, qo‘shimchalarga bo‘lgan e’tibor. 
Koyimoq, ogohlantirmoq ma’nosidagi