O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti umumiy tarix kafedrasi

Trening o’tkazishning tuzilishi

Maqsadni belgilash, o’qitiladigan dasturning mazmunini belgilash; Ishtirokchilarning kasbiy tayyorgarlik darajasini diagnostiktaxlil qilish;

Programma mazmunini muxitga moslashtirish va trening o’tkazish metodikasini belgilash; Trening o’tkazish jarayoni. Trening natijasida olgan bilimlarini baholash.

Trener kim? U nima bilan shug’ullanadi?

Trener o’quv dasturi, trening mazmunini, trening faoliyatini olib borish, trening natijalarini baholash bilan shugllanadi. Uning bosh maqsadi mavjud bo’lgan yangi metodlarni, interfaol usullarni o’qituvchilarga o’rgatish orqali ular da yangi sharoitda, ehtiyojga muljallangan ta’lim jarayonini olib borish ko’nikmasini shakllantirad! Shu bilan barcha o’qituvchilarning interfaol usullarga, metodlarga bulga ehtiyojini o’rganib boradi. Shu asosda treninglarni ehtiyojlarga mosla loyixalash ishlarini olib boradi.

Shu bilan birgalikda trener o’quv kursi dasturini, mazmunin shakllantiradi, u bir vaqtning o’zida trener qatnashchilari hisobini oli^ jarayonni tashkil etish instro’qsiyasi, talab etilgan barcha o’qu materiallari, tarqatma materiallar, zaruriy texnik jixrzlarnish hisobini qiladi. Trener faoliyatidagi eng muhim davr trening jarayonini tashkil etj va olib borishdir. U o’quv kursining takdimoti. Amaliy sessiyala; menejmenti, munozaralar olib borish, qatnashchilardan olingan javoblarn] koordinasiya qilish, qayta aloqani o’rnatish, har bir borayotgan jarayonn] nazorat etish, vaqt, vaqtida dam berish, ularni o’quv jarayonida ruxiy ximo; qilish ijtimoiy ximoya qilish talab etiladi.

Trener trening materiallarini to’plash, tanlash, takdim etishg; yuborish kasbiy mayoratnыy namoyon etishi kerak. Ular juda oson mulokrtg, kirishuvchi suhbatdosh va tashkilotchi, kamtar inson bulmogi lozim. Albatta trening yakunida trener dan olingan natijani taxlil qil; olish, baholash kerak. Taxlillar har doim sistemali bir tizimda tashkil etilishi kerak.Trener treninglarning tashkiliy muammolarini x;al qilishi tajribasiga suyanishi, maslahat berib borishi talab etiladi.Trener yuksak kasb egasi, kommunikativ ko’nikma, yuqori malakali o’q,ituvchi, liderlik funksiyasini bajara oladigan, menejerlik darajasida rivojlangan shaxsdir.

Ta’lim sifati va samaradorligini oshirish trenerlarning ish faoliyatiga ko’p jihatdan bog’likdir. Interfaol metodlarni maktab ta’limiga kiritish avvalo ishni o’qituvchilarni shu jarayonga tayyorlash va malakasini oshirishdan boshlanadi. Uning uchun o’qituvchilarni tayyorlash interfaol seminar, trening, maxsus maqsadli kurslarda, doimiy harakatdagi o’quv kurslarida, ayrim hollarda shaxsiy dastur asosidagi mustaqil malaka oshirish jarayonida amalga oshiriladi.

Ularning interfaol metodlarni o’zlashtirishlari maxsus o’quv guruhlarida shakllanadi. Guruhlar va trenerlar bilan yonma-yon fasilitatorlar ish yuritadilar.

Shu munosabat bilan fasilitator kim? Uni funksiyalari nimalardan iborat degan savolga javob berish zaruriyati tugiladi.

Fasilitator davra suxbatlarini, munozara, mo’shoira, debat, seminar, treninglarni olib boruvchining - yordamchisidir.

Uning maqsadi - guruhda guruh a’zolarini kuyalash-ko’tatlash, oldida turgan vazifani bajarishga yunaltirishir. U guruh a’zolarining shaxsiy va kasbiy rivojlanishlariga kulay muxit yaratib beruvchi shaxe. Fasilitator guruhlarda o’zaro borayogan mulotkot jarayonii olib boruvchidir.

Fasilitator guruhda ishni tashkil etishda, olib borishda jarayonning samaradorligini ta’minlaydi. Uning vazifasi guruhda hamkorlikni, hamfikrlikni, ijodiy muxitni yaratish, guruhni jipslashtirish va vaqt reglamentini bopщarish. Fasilitator guruhlarni bir-birini qo’llab-kuvvatlashga, o’zaro yordam berish muxitida ish yuritishga yo’llovchidir.

Guruhlarda ishning muvaffakiyatli kechishi, sessiyalarda ishning jonli muloqotlarga boy bo’lishi fasilitatorning faolligi yoki befarqligi bilan belgilanadi. Guruhlarda sessiyalarni olib borishda ko’p kirrali ishlar yo’lga kuyilishi kerak, ruxiy holatni boshqarish, vaziyatlardan chiqa olish, ko’pchilikning diqqat-e’tiborini yunaltira olish, torta olish bilan belgilanadi.

Guruhlarda ish olib borish jarayonida uning funksiyalari quyidagicha bo’lishi ishning muvaffakiyatli kechishiga olib keladi:

Birinchi. U faoliyatga dirijyorlik qiladi. Guruhdagi har bir a’zoni payqashi, rivojlantirishi, eng kichiq g’oya o’rtaga tashlansa ham darhol uni qo’llashi kerak. E’tiborni kam tashabbusli a’zoga qaratib hammani shu g’oyani rivojlantirish, xulosalarga kelishga undaydi.

Ikkinchi. Bu faoliyat fasilitatordan "bashorat" qila olish qobiliyatini talab etadi. Ya’ni guruhdagi tugilayotgan vaziyatni payqay olish, kiska vaqtda masalani yechimi tomon burish. Erkin fikr yuritishga, tortinmasdan o’z g’oyalarini ayta olishga yo’llaydi.

Uchinchi. Fasilitator vaqt kelganda (rakkos) uyinchi hamdir. Ya’ni guruh ishini dadil, kurkmasdan o’z ketidan ergashtirishi kerak. Guruhdagi vaziyatni sekinlashtirish, tezlashtirish, jonlantirish, goxo ilgari ko’zda tutilgan ssenariyadan chiqishga ham borish mumkin. Tinib-tinchimay olga bosish uning shioriga aylanmogi zarur.

To’rtinchi. Tinib tinchimaydigan, izlanuvchan fasilitator tajriba sinov ishlarini yo’l-yo’laqay yecha oluvchi, kerak bo’lsa ilgari uchramagan, ko’zda tutilmagan yo’llarni izlab topib nestandart yo’llar bilan mantiqan o’ylab katta g’oyalar yechimini topa oluvchidir.

Beshinchi. Olmosdek qayralgan inson sifatida guruhdagi ish jarayonini biror kichiq g’oya tanlash, kutilmagan biror savol tashlash orqali sifatli, samarali kechishga yunaltiradi, maqsadga erishadi. Guruhda ijodiy, innovasion faoliyat yarata oladi.

Oltinchi. Guruh ishining borishida u aktyorlik funksiyasini bajaradi. Agar fasilitator jarayonga jon jaxdi va butun vujudi bilan kirishsa guruh ishi jonlanadi, uygonish intilish holatlari sodir bo’ladi.

Yettinchi. Fasilitator guruh ishlayotgan muxit ximoyasida bo’lishi kerak. Guruhda ishlash jarayonida, a’zolar tomonidan bildirilayotgan g’oyalar (xatto u juda arzimas bo’lsa ham) qo’llab-kuvvatlanib, e’tirozsiz ish tutilsa, guruh ishi muvaffakiyatli kechadi. Har bir aytilgan fikr va g’oyani rivojlantirib, asosiy yechim tomonga boriladi, guruhda yomon g’oya yo’q - unda biror fikr bor.

Sakkizinchi. Fasilitator qonun va qoidalar xizmatchisi. Un dan ishchanlik uyinlari jarayonida guruhlarda o’rnatilgan qoidalar, reglamentlarga kat’iy rioya ki lishni yo’lga kuyish talab etiladi.

Yuqorida biz eslatib o’tayotganimizdek darsning maksad, vazifa, pirovard natijalari oldindan rejalashtiriladi va o’quvchiga ma’lum qilinadi.

Xulosa

O’rta Osiyo haqidagi, Amudaryo va Sirdaryo bo’ylari, bu ikki daryo oralig’idagi ro’y bergan antik davr voqyealariga doir aniq ma’lumotlarni yunon va rim manbalaridan topamiz. Bu manbalar biz uchun nixoyatda bebaho asardir. O’rta Osiyo haqida hikoya qiluvchi grek va Rim adabiyoti namunalarini varaqlasak, Urta Osiyo xalqlarining madaniyati juda qadim zamonlardayoq o’ziga xos ravishda rivojlanganligining guvohi bo’lamiz. Bunday og’zaki ijod namunalari bo’lmish «To’maris» afsonasi Gerodotning «Tarix» asaridan, «Shiroq» afsonasi esa Polienning «Harbiy hiylalar» kitobidan salmoqli o’rin egallagan. «Greklar o’zlarining antik davrlari bilan, kishilikning mukammal va mumtoz namoyandalari sifatida, butun kishilik jamiyatining qadimgi davrini ifoda qiladilar.

Antik davrlarni o’rganishimizda yolg’iz arxeolo­gik qazilmalar kifoya qilmaydi, faqat ularning o’zi bilangina qanoatlanmaymiz. Bu qadim topilmalar g’oyat go’zal va qanchalik noyob bo’lmasin, biz ularning faqat tashqi shakliga qarab fikrlaymiz, taxmin yuritamiz. Biz antik davrlarda yashagan bokalonlarimizning timsoliy shaklini emas, jonli hayotini ko’rgimiz, ular bilan dardlashgimiz keladi. Hozirgi daryolar, shaharlar, tog’lar antik davrda ham xuddi shunday bo’lganmi, ularni o’z ko’zimiz bilan ko’rsak deymiz. Buning imkoni bormi? Axir, bu haqda hyech bir yozma manbaga ega emasmizku? To’g’ri, antik davrdan bizga yozma «guvoh» yetib kelmagan. Qadim ajdodlarimiz haqida «so’zlovchi» shaharlarning qoldiqlari, go’zal san’at obidalari, bebaho arxeologik topilmalar mavjud. Shu bilan birga, bizgacha noyob yunon-rim adabiyoti namunalari ham yetib kelgan. Ushbu manbalarni o’qir ekansiz biz avlodlar qalbini bir bebaho boylik o’ziga asir etadi.

Jahonda grek adabiyotidan ma’naviy oziq olmagan bironta adabiyot topilmasa kerak. Antik dunyoning badiiy go’zalligiga asos solgan Homer ijodigina emas, shu bilan birga, Esxil, Sofokl, Evripid va Aristofan kabi so’z san’atkorlarining nodir adabiy durdonalari ham bitmas-tuganmas badiiy estetik zavq manbaidir.

Gesiod, Gerodot, Fukidid, Ksenofont kabi tarixiy nasrni go’zal sahifalar bilan boyitgan ulug’ iste’dodlarning mo’tabar nomlari ham biz uchun g’oyat qimmatlidir. Bu adiblarning asarlarida antik o’tmishning o’ziga xos qirralarini kuzatamiz.

Antik dunyoning yana bir go’zal badiiy sahifasi bo’lmish Rim adabiyoti ham yunon adabiyotidan oziq olib, uning ta’sirida rivojlandi, taraqqiy etdi. Shuning uchun ham Italiyada san’at mislsiz darajada yuksaldi, bu yuksalish go’yo qadim klassik zamonning shu’lasi bo’ldi—deyish mumkin. Antik davrning so’nggi bosqichi hisoblangan Rim adabiyoti ham insoniyatga olam-olam ma’naviy boyliklar in’om etdi. Ularda Aleksandrning harbiy yurishlari, uning oyogi yetgan joylar tasviri, jang tafsilotlari batafsil bayon qilinadi. «Kundalik» da Aleksandrning o’limidan keyingi qarama-qarshiliklarga boy bo’lgan sosial hayot, o’zaro toj-taxt uchun kurash harakatlari ham yorqin ifodalangan.

Biz uchun qimmatli sanalgan bu «Kundalik» ning mualliflari Ptolomey bilan Aristobul kim edi, degan savolning tug’ilpshi tabiiy. Bu ikki zotning o’z «Kundalik» lari bo’lgan. Ular o’z ko’zlari bilan ko’rgan, bevosita o’zlari guvoh bo’lgan voqyealarni qalamga oladi.

Ptolomey ham, Aristobul ham O’rta Osiyoda bo’lgan. Bu ikki adib O’rta Osiyoning antik davrlarndagi Girkaniya, Parfiya, Marg’iyona, Baqtriya, Xorazm, So’g’diyona mamlakatlariga safar qilishgan. Uchta yirik davlat — Baqtriya, So’g’diyona, Xorazmda yashaganlar. Bu yerdagi elatlarni o’z ko’zi bilan ko’rgan, ularning madaniy xayoti bilan yakindan tanish bo’lgan. Gurgong’op, Murg’ox, Qunduz, Araks, Yaksart, Oks, Politimet daryolarni kechib o’tib, ularning vohasini kezgan. Bu haqda ular-o’z “Kundalik” larida qiziqarli badiiy lavhalar keltirishgan.

Ona yurtnmizning antik davrini o’rganishda mana shu ikki zotning ijodi g’oyat muhim rol o’ynaydi. «Kundalik» da tasvirlagan voqyealar anik, joylar nomi konkret, jug’rofiy holatlar jonli lavxalarda ifodalangan. Hatto «Kundalik»da berilgap tabiat manzaralari xam bizga tanish. Ayniqsa, hozirgi Uzbekiston hududini tasvirlaganda bizning qalbimizga yakin bo’lgan bo’yoqlarni ko’ramiz.

Adabiyotlar

1. 
   Karimov I. A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xavfsizlikka tahdid va barqarorlik shartlari. T., O’zbekiston, 1997.
   
2. 
   Karimov I. A.Tarixiy xotirasiz kelajak yuq .T.,1998,11 b.
   
3. 
   Karimov I.A.. O’zbekistonnning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li // O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O’zbekiston, 1996. – 39 b.
   
4. 
   Karimov I.A.. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz // Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz. T.8. – T.: O’zbekiston, 2000. – 331-332 b.
   
5. 
   Asqarov A. O’zbekiston tarixi (eng qadimgi davrlardan eramizning V asrigacha) T, 1994.
   
6. 
   Ahmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari, Toshkent, 1991.
   
7. 
   Ahmedov B. Tarixdan saboqlar. T, 1994.
   
8. 
   Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi. Toshkent, 2000.
   
9. 
   Ashirov A. “Avesto”da meros marosimlar. T., 2001. –B. 10
   
10. 
    Abdullayev K.A. Kult xaomы v drevney Sentralnoy Azii.. –Samarkand.: Mejdunarodnы Institut Sentralnoaziatskix issledovaniy 2009, –S. 20,56
    
11. 
    Asqar Maxkam, Avesto Tarixiy – adabiy yodgorlik. Toshkent, 2001. Boynazarov F.O’rta Osiyoning antik davri. T., O’qituvchi 1991, 29b.
    
12. 
    Gerodot. Istoriya v devyati knigax.Kniga chetvertaya. M.,1985,219-232 s.
    
13. 
    M.Isxokov. «Avesto». Yasht kitobi. Toshkent 2001.
    
14. 
    Sagdullayev A.A. O’zbekiston tarixi. – T.: Universitet, 1999, 43 b.
    
15. 
    Boynazarov F.O’rta Osiyoning antik davri. T., O’qituvchi 1991, 29b.
    
16. 
    Gerodot. Istoriya v devyati knigax.Kniga chetvertaya. M.,1985,219-232 s.
    
17. 
    Strabon. Geografiya. V semnadsati knigax. Kniga sedmaya, glava shestaya. Tipografi Ris. Uyazsk. ., 1979 512 s.
    
18. 
    Xo’jayev A.,Xo’jayev K. Qadimgi manbalarda xalqimiz o’tmishi.T.,Ma’naviyat
    
19. 
    Muhammadjonov. A. O’zbekiston tarixi, Toshkent, 1994.
    
20. 
    Karimov Sh., Shamsutdinov R. Vatan tarixi, Toshkent, 1997.
    
21. 
    Hidoyatov G. A. Mening jonajon tarixim. T, 1992.
    
22. 
    Sentralnaya Aziya v Kushanskuyu epoxu, T. 2, Moskva, 1974